همراهان ارجمند مجله اینترنتی تحلیلک؛ در این مطلب می خواهیم با زندگینامه شیخ کلینی از بزرگ تررین مُحَدّثان شیعه و صاحب کتاب کافی آشنا شویم.

شیخ کلینی ملقب به ثقه‌الاسلام، در عصر امام حسن عسکری (علیه‌السلام) متولد شد و با چهار سفیر و نماینده خاص امام زمان (علیه‌السلام) که در طول غیبت کوتاه آن حضرت، رابط بین شیعیان و امام زمان (علیه‌السلام) بودند ـ هم عصر بود.

عموم طبقات جامعه، او را به ‌راستی گفتار و درستی کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می‌ستودند؛ به‌ طوری که نوشته‌اند شیعه و سنی در اخذ فتوا به وی مراجعه می‌کردند و در این خصوص، مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به ثقه‌الاسلام گشت و او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شده و حقاً شایسته این لقب بزرگ هم بود.

شیخ کلینی در امانت و عدالت، تقوا و فضیلت، حفظ و ضبط احادیث ـ که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع ‌الشرایط بوده است ـ مانند نداشت. به گفته علاّمه محمّد تقی مجلسی:

وی در میان تمام دانشمندان ما و آن ها که از او روایت کرده‌اند، همچنین در نظم و ترتیب کتابش الکافی بی‌نظیر بوده، و این مزایا دلیل است که وی از جانب خداوند متعال تاییدات خاصی داشته است.

زندگینامه شیخ کلینی

محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی در حدود سال ۲۵۵ق در روستای کُلَین از توابع ری متولد شد. پدرش یعقوب بن اسحاق، از علمای عصر خویش بود و در دوره غیبت صغری زندگی می‌کرد.

شیخ کلینی در ری که مرکز برخورد آرا و اندیشه‌های فِرَق اسماعیلی، حنفیه، شافعی و امامیه بود، در کنار تحصیل علم و آشنایی با اندیشه‌های دیگر مذاهب، تصمیم گرفت به نوشتن احادیث بپردازد. او در محضر ابوالحسن محمد بن اسدی کوفی‌ حدیث آموخت.

شیخ کلینی سپس برای تکمیل علم حدیث راهی قم شد و با محدثانی که از امام عسکری(علیه السلام) یا امام هادی(علیه السلام) بدون واسطه حدیث شنیده بودند ملاقات کرد و از محضر استادان بزرگی بهره برد.

شیخ کلینی در سال ۳۲۷ق (دو سال پیش از رحلتش) عازم بغداد شد. بغداد در آن زمان یکی از مراکز بزرگ علمی بود.

شیخ کلینی در شعبان سال ۳۲۹ق مصادف با شروع غیبت کبری امام زمان (عجل الله فرجه) در بغداد از دنیا رفت. محمد بن جعفر حسنی معروف به ابو قیراط بر جنازه کلینی نماز خواند و بدن او در باب کوفه بغداد به خاک سپرده شد.

مرقد شیخ کلینی در محوطه مسجد آصفیه، در ساحل شرقی رود دجله (در مرکز بغداد) جنب مدرسه نظامیه (مستنصریه قدیم) قرار دارد. نام اصلی این مسجد، جامع الصفوی یا مسجد صفوی بوده است که عثمانیان آن را به آصفیه تغییر دادند. مرقد کلینی در سال‌های اخیر بازسازی شده است. در محرم سال ۱۴۳۶ق مراسم پایان بازسازی قبر شیخ کلینی برگزار شد. در این مراسم از ضریح نقره‌ای آن که توسط هنرمندان اصفهانی ساخته شده بود، رونمایی گردید.

برخی از آثار شیخ کلینی

مهم‌ترین اثر شیخ کلینی، کتاب کافی است. این کتاب از برجسته‌ترین منابع حدیثی شیعه و مهم‌ترین و معتبرترین منبع از کتب اربعه است.

(کُتُب اربعه یا اصول اربعه چهار کتاب حدیثی است که شیعیان آن ها را معتبرترین منابع حدیثی خود می‌دانند. کتب اربعه عبارت‌اند از: الکافی، مَن لایَحضُرُه الفقیه، تهذیب الاحکام و الاِستِبصار.

کتاب کافی نوشته شیخ کلینی، من لایحضره الفقیه تألیف شیخ صدوق و تهذیب الاحکام و استبصار را هم شیخ طوسی نگاشته است.)

این کتاب در سه بخش اصول، فروع و روضه تألیف شده است. تلاش شیخ کلینی بر آن بوده تا احادیث کتاب کافی را بر اساس عدم مخالفت با قرآن و موافقت با اجماع جمع ‌آوری کند. شیخ کلینی این کتاب را با کمترین واسطه نقل کرده است.

کلینی افزون بر کتاب کافی دارای آثار دیگری نیز بوده که جایگاه علمی او را در غیر از علم حدیث آشکار می‌سازد. برخی از این کتب عبارتند از: