«اختلال زبان بیانی و دریافتی»

زبان یعنی دریافت (گرفتن اطلاعات) و بیان (ارائه اطلاعات به صورت شفاهی). زبان در طول دریافت و بیان پردازش می شود، اما تولید زبان و درک آن گاهی همزمان و با یک سرعت انجام نمی شود. اشتباه در پردازش (خطاهای پردازشی) باعث مختل شدن انواع یادگیری از جمله یادگیری زبان می شود. مانند کودکانی که حرف می زنند اما معنای حرف خود را نمی فهمند. در این زمان می توان به این تشخیص رسید که کودک دچار اختلال زبان است.

مشکل کودک در زبان را توانایی های ضعیف او که کمتر از حد انتظار برای سن او هستند، نشان می دهند. این توانایی های ضعیف باعث می شوند در پیشرفت تحصیلی، کیفیت عملکرد شغلی، ارتباط صحیح یا یاد گرفتن رفتارهای اجتماعی صحیح این کودکان اختلال ایجاد شود. از همین رو توجه به علائم، علل بروز برای تشخیص و درمان زودهنگام از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

با ما باشید؛ اختلال زبان

بیشتر بخوانید: ۷ نشانه بیماری روانی در کودکان

اختلال زبان

اختلال زبان نوعی اختلال ارتباطی است و به معنای درک ناقص یا استفاده ناقص از سیستم های نمادین گفتاری، نوشتاری و سایر سیستم ها است. کودکان مبتلا به این اختلال ناتوانی زیادی در یادگیری و کاربرد زبان دارند. خصوصیات اصلی اختلال زبان عبارت است از مشکلات در فراگیری و استفاده از زبان به علت وجود نقص هایی در درک یا تولید کلمات، ساختار جمله و سخن (شفاهی یا کتبی). نقص‌های زبانی معمولا در ارتباط شفاهی، ارتباط کتبی یا زبان اشاره مشاهده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: اختلال انفجاری متناوب در کودکان IED

همانطور که گفتیم زبان یعنی دریافت (گرفتن اطلاعات) و بیان (ارائه اطلاعات به صورت شفاهی). از همین رو اختلال زبان معمولاً بر خزانه لغات و دستور زبان تاثیر منفی می گذارد و این موضوع توانایی فرد برای سخن گفتن را محدود می کند. (توجه: با اینکه می گوییم سخن گفتن منظورمان هم سخن شفاهی و هم سخن کتبی و هم گفتن سخن خود و هم درک سخن دیگران است. بنابراین گفتن فقط شامل گفتن نیست.)

شدت نقص های موجود در درک زبان در بسیاری از مواقع زیاد دقیق تخمین زده نمی‌شود زیرا کودکان ممکن است در استفاده از شرایط محیطی برای رساندن منظور خود بسیار خوب عمل کنند.

علائم اختلال زبان

اختلال زبان اغلب روی دایره لغات و دستور زبان تأثیر می‌ گذارد و این موضوع باعث می شود توانایی صحبت کردن کودک کاهش پیدا کند و کودک ممکن است در مواردی مانند تولید و تلفظ، صرف و آواشناسی، معناشناسی و ساخت جملات منطقی مشکل داشته باشد. با این حال کودک مبتلا به اختلال زبان ممکن است برخی یا همه این علائم را از خود نشان دهد.

کودک مبتلا به اختلال زبان ممکن است:

• اولین کلمات و عباراتش با تاخیر شروع شوند.
• خزانه لغات او کوچک تر و با تنوعی کمتر از حد انتظار باشد.
• جملات او کوتاه تر و ساده تر (با پیچیدگی کمتر) باشند.
• در جملات او اشتباهات گرامری مشاهده شود. (مخصوصاً در مورد زمان گذشته)
• کودک در یافتن کلمات مشکل داشته باشد.
• در تعریف کردن موضوعات مختلف از کلمات اندکی بهره بگیرد.
• لغات مترادف، معانی متعدد یا بازی با کلمات را خوب متوجه نشود. (طوری که با سن و فرهنگ او مطابقت نداشته باشد)
• کودک در به یاد آوردن کلمات و جملات جدید مشکل داشته باشد و این موضوع را به دشواری در دنبال کردن دستوراتی که به تدریج طولانی تر می شوند، نشان دهد.
• در به خاطر سپردن زنجیره هایی از اطلاعات کلامی مشکل داشته باشد، مثلا به یاد آوردن یک شماره تلفن یا فهرست خرید اقلام خانگی از فروشگاه.
• در به یاد آوردن زنجیره‌ های اصوات جدید مشکل داشته باشد، مهارتی که برای یاد گرفتن کلمات جدید مهم هستند.

انواع اختلال زبان

یادگیری زبان و استفاده از آن هم به مهارت های دریافتی و هم به مهارت های بیانی نیاز دارد.

مهارت یا توانایی بیانی عبارت است از تولید سیگنال ها یا علائم صوتی ژستی یا کلامی به صورت شفاهی و چه به صورت کتبی و توانایی دریافت عبارت است از فرآیند دریافت و درک پیام های زبانی به صورت درک حرفه‌ای شفاهی دیگران چه به صورت درک حرف های شفاهی دیگران و چه به صورت خواندن یک مطلب و فهمیدن آن. مهارت های زبانی را باید هم در مورد توانایی‌های دریافتی و هم در مورد توانایی‌های بیانی مورد سنجش قرار داد زیرا این دو از لحاظ شدت ممکن است تفاوت داشته باشند برای مثال زبان بیانی فرد ممکن است به شدت نقص پیدا کرده باشد در حالی که زبان دریافتی او تقریباً هیچ مشکلی پیدا نکرده باشد.

از همین رو درمانگران برای تشخیص این اختلال باید هم در سطح بیان و هم در سطح دریافت کودک را مورد ارزیابی قرار دهند. به طور کلی با توجه به دو توانایی بیانی و دریافتی سه نوع اختلال زبان شناسایی شده که شامل موارد زیر است.

اختلال زبان دریافتی: کودک در درک و دریافت پیام‌ های زبان مشکل دارد.

اختلال زبان بیانی: کودک در تولید علائم آوایی و کلامی دچار مشکل است و نمی‌تواند افکار و احساسات خود را به خوبی بیان کند.

اختلال زبان بیانی-دریافتی: کودک هم در درک و دریافت پیام دیگران و هم در بیان افکار و احساسات خود دچار مشکل است.

تشخیص اختلال زبان

تعداد زیادی از کودکانی که علائم اختلال زبان را نشان می دهند دچار اختلال زبان نیستند و به مرور زمان و با بالا رفتن سن علائم آن ها کاملا از بین می رود و عملکرد آن ها مانند سایر همسالان خود می شود.

با این حال متخصصان همواره به والدین توصیه می کنند برای سنجش زبان فرزندان خود به این نشانه ها توجه کنند.

نشانه‌ های تاخیر در زبان دریافتی عبارتند از:

۱۵ ماهگی: کودک به افراد یا اشیا نام برده شده توسط دیگران نگاه یا اشاره نمی‌ کند.

۱۸ ماهگی: کودک دستورات ساده‌ والدین مانند “کفشت را بپوش” را متوجه نمی ‌شود.

۲۴ ماهگی: کودک نمی‌ تواند به عکس یا بخش نام برده شده از اعضای بدن خود اشاره کند.

۳۰ ماهگی: کودک با صدای بلند یا با سر تکان دادن جواب نمی ‌دهد و سوال نمی ‌پرسد.

۳۶ ماهگی: کودک دستورات دو مرحله‌ ای را متوجه نمی ‌شود و واژگان کنشی را درک نمی‌ کند.

بیشتر بخوانید: رشد و تکامل کودکان به چه صورت است

نشانه‌های اختلال زبان بیانی عبارت است از:

۱۵ ماهگی: کودک  از سه واژه استفاده نمی‌ کند.

۱۸ ماهگی: کودک مامان، بابا یا نام‌ های دیگر را صدا نمی ‌زند.

۲۴ ماهگی: کودک از حداقل ۲۵ کلمه استفاده نمی‌ کند.

۳۰ ماهگی: کودک از عبارات دو کلمه ‌ای برای مثال عبارت شامل اسم و فعل استفاده نمی ‌کند.

۳۶ ماهگی: کودک دایره واژگانی با حداقل ۲۰۰ لغت ندارد، وقتی چیزی می‌خواهد نام آن را نمی‌گوید، سوال‌های دیگران را تکرار می‌ کند و جواب نمی‌دهد، به نظر می‌ آید که بعضی از مهارت‌های زبانی را فراموش کرده یا این که جملات کامل تولید نمی‌ کند.

۴۸ ماهگی: کودک اغلب لغات را اشتباه به کار می ‌برد یا یک لغت مشابه یا مرتبط را به جای لغت صحیح استفاده می‌ کند.

بیشتر بخوانید: اختلال حرکتی در کودکان و انواع آن

این موضوع بسیار مهم است که والدین بتوانند تفاوت ‌های طبیعی رشد زبان را از اختلال زبان جدا کنند و هر مشکل مرتبط با گفتار را یک اختلال نپندارند. با این حال ممکن است تشخیص این اختلال تا قبل از ۴ سالگی دشوار باشد و والدین یا حتی متخصصین نتوانند به یک تشخیص درست برسند که مشکلات زبانی کودک تنها نوعی تفاوت از نظر سرعت رشد است یا اینکه نشان دهنده اختلال زبان است.

معیارهای اختلال زبان در DSM_5

همانند سایر اختلالات روانشناختی، در DSM_5 معیارهایی برای اختلال زبان در نظر گرفته شده است که درمانگران با استفاده از آن ها می توانند به یک تشخیص دقیق دست پیدا کنند.

معیارهای تشخیصی اختلال زبان در DSM_5  به شرح زیر است:

A. کوک در یادگیری و استفاده از زبان در زمینه‌های مختلف (زبان شفاهی کتبی زبان اشاره یا سایر زمینه ها) مشکلات دائمی دارد و علت آن ها نقص در درک یا تولید است که موارد زیر را شامل می‌شود:
۱. معدود بودن کلمات (تعداد کلمات اندک است و کودک کلمات متنوعی به کار نمی برد)
۲. ساختار جمله ای محدود (کودک نمی‌تواند کلمات و پسوندها را در کنار هم بگذارد تا جملاتی براساس قوانین گرامر و مورفولوژی بسازد)
۳. نقص در حرف زدن (نمی تواند از کلمات استفاده کند و جملات را به هم متصل کند تا یک موضوع یا یک سری رویدادها را توصیف کند یا توضیح دهد، یا با کسی وارد گفتگو شود)

B. توانایی های زبانی، در یک یا چند زمینه کمتر از آن است که از سن فرد انتظار می رود و این موضوع باعث می‌شود در یک یا چند زمینه زیر محدودیت عملکرد به وجود آید:

ارتباط برقرار کردن با دیگران، تعامل اجتماعی، موفقیت تحصیلی یا عملکرد شغلی.

C. نشانه ها در اوایل دوره رشد (خردسالی یا اوایل کودکی) آغاز شده اند.

D. این مشکلات را نمی توان به نقص شنوایی یا نقص در یک حس دیگر، نقص حرکتی یا یک عارضه پزشکی یا نورولوژیک دیگر نسبت داد و معلولیت ذهنی نمی تواند توضیح بهتری برای آن باشد.

بیشتر بخوانید: تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای/ ملاک های تشخیصی

همه گیرشناسی اختلال زبان

اختلال زبان معمولان در همان سنین اولیه رشد (حدودا ۲ تا ۳ سالگی) مورد تشخیص قرار می گیرد. اما با این حال نوع خفیف تر آن ممکن است تا سن نوجوانی تشخیص داده نشود. میزان شیوع آن قبل از زمان رفتن به مدرسه در کودکان بیشتر است و پس از ورود به مدرسه کاهش پیدا می کند و حدود ۵ درصد است.

علل بروز اختلال زبان

تا به امروز متخصصان دلیل واحد و مشخصی را به عنوان علت بروز اختلال زبان پیدا نکرده اند. با این حال عوامل متعددی وجود دارند که به تنهایی یا در تعامل با یکدیگر در بروز این اختلال نقش دارند.

علل بروز اختلال زبان/ وراثت

معمولا سابقه اختلالات زبان در خانواده فرد وجود دارد، از همین رو وراثت و ژنتیک می تواند در بروز این اختلال نقش زیادی داشته باشد. تحقیقات نشان داده اند که ۲۰ تا ۴۰ درصد کودکان مبتلا به اختلال زبان دارای سابقه اختلالات گفتاری و زبان هستند.

علل بروز اختلال زبان/ تغذیه مادر در بارداری

بنابر تحقیقات انجام شده مادرانی که در دوران بارداری مکمل های فولیک اسید مصرف می کنند، کمتر صاحب فرزندانی می شوند که دچار مشکلات زبانی هستند.

علل بروز اختلال زبان/ سایر عوامل

برخی بیماری ها و اختلالات مانند اختلال طیف اوتیسم، سندرم داون، ناتوانی‌ های ذهنی و زایمان زودرس نیز می توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

عوارض اختلال زبان

• اختلال زبان باعث کم حرفی کودک و به مرور باعث گوشه گیری و منزوی شدن کودک می شود.
• کودک به جز اعضای خانواده اش تمایل به حرف زدن با اشخاص دیگری را نخواهد داشت و باعث می شود که نتواند مهارت های اجتماعی را به خوبی کسب کند.
• ناتوانی در درک یا بیان باعث می‌ شود این کودکان بیشتر در معرض رفتارهای نامناسب از جانب دیگران نظیر مسخره کردن قرار بگیرند و در نتیجه اعتماد به نفس آن ها آسیب می بیند یا دچار اختلالاتی نظیر اضطراب می شوند.
• از آنجایی که این کودکان نیاز به آموزش و پرورش ویژه دارند جزو کودکان استثنایی محسوب می‌ شوند و همین عامل باعث می شود از نظر روحی دچار آسیب شوند و سایر توانمندی های آن ها کشف نشود.

درمان اختلال زبان

درمان اختلال زبان/ گفتار درمانی فردی

در گفتار درمانی اختلال زبان درمانگر با کودک در جلسات فردی تمرین می کند تا دستور زبان را بهتر یاد بگیرد و بتواند واژگان خود را بسازد. علاوه بر این به والدین آموزش داده می شود تا در خانه نیز با فرزندان خود کار کنند تا مهارت زبانی او بهبود پیدا کند.

بیشتر بخوانید: بازی درمانی اوتیسم/ بازی های مفید برای کودکان اوتیسم

درمان اختلال زبان/ روان درمانی

همانطور که قبلا گفتیم اختلال زبان عوارض متعددی مانند اختلال افسردگی، اضطراب، انزوا و… برای کودک ایجاد می کند، به همین خاطر روان درمانی برای کودکانی که دچار این مشکلات هستند، بسیار سودمند است.

درمان اختلال زبان/ برنامه های آموزشی فردی

کودکانی که دارای مشکلات شدید زبانی هستند برای بهبود علائم به یک برنامه ویژه نیاز دارند. این برنامه با همکاری یک تیم متخصص و والدین انجام می شود و در آن مهارت های گفتاری، اجتماعی و… به کودک آموزش داده می شود.

مجله اینترنتی تحلیلک