زندگینامه دکتر محمد معین (آثار دکتر محمد معین)

دکتر محمد معین پدر فرهنگ فارسی و وارث واژه ها و لغت نامه ایران است. او یک محقق برجسته و پدید آورنده مهمترین لغت‌ نامه ‌های فارسی یعنی فرهنگ معین است. محمد معین نخستین فارغ‌ التحصیل دکتری ادبیات فارسی یا به بیان دیگر، نخستین دکتر ادبیات فارسی است و ادبیات امروز مرهون تلاش ها و زحمات بی وقفه او در زمینه واژه ها و لغات فارسی است. با تحلیلک همراه باشید تا با زندگینامه دکتر محمد معین بیشتر آشنا شویم.

محمد معین با اثر برجسته خود (فرهنگ معین) چراغی نوین در عرصه‌ ادبیات ایران روشن کرد. به طوری که این نور تا همیشه در فرهنگ فارسی روشن خواهد ماند.

با ما باشید؛ زندگینامه دکتر محمد معین پدر لغت نامه فارسی (فرهنگ معین)

زندگینامه دکتر محمد معین

دوران کودکی

دکتر محمد معین در ۹ اردیبهشت ۱۲۹۷ در حوالی رشت در خانواده ای روحانی متولد شد. او اولین فرزند شیخ ابوالقاسم از روحانیان بنام شهر بود.

محمد معین در شش سالگی مادرش را به دلیل بیماری حصبه و پنج روز بعد پدرش را نیز به دلیل همین بیماری از دست داد. بعد از فوت پدر و مادرش جد پدری او شیخ محمد تقی معین‌ العلما که روحانی مورد قبول مردم بود سرپرستی او را به عهده گرفت. به طوری که محمد معین ترقیات علمی و معنوی خود را مدیون پدربزرگ خود می‌ دانست. جد مادری او شیخ محمد سعیر نیز از علما و مدرسان علوم قدیمه بود.

تحصیلات

محمد معین تحصیلات ابتدایی را در دبستان اسلامی و در مدرسه شماره یک رشت به پایان رساند. او توانست دوره شش ساله ابتدایی را ظرف دو سال پایان برساند. او دوره اول متوسطه را در رشت و در دبیرستان شاپور و برای دوره دوم آن عازم تهران شد.

محمد معین دوره دوم متوسطه را در رشته ادبی دبیرستان دارالفنون تهران سپری کرد. او در دوران تحصیل همیشه شاگردی ممتاز بود و علاوه بر استعدادی که در ادبیات فارسی داشت در عربی نیز دارای معلومات زیادی بود.

محمد معین در سال ۱۳۱۰ در دانشسرای عالی در رشته ادبیات و فلسفه علوم تربیتی به تحصیل پرداخت. و در سال ۱۳۱۳ با نوشتن پایان‌ نامه‌ ای به زبان فرانسه در مورد شاعر فرانسوی «لوکنت دولیل» در رشته ادبیات و فلسفه به اخذ مدرک کارشناسی نایل شد.

محمد معین در سال ۱۳۱۴ پس از پایان تحصیل و انجام خدمت نظام در سن ۱۷ سالگی به ریاست دانش سرای مقدماتی اهواز منصوب شد. سپس ریاست دانش سراهای وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش فعلی) را به عهده گرفت. او در همین زمان توانست دوره روانشناسی عملی، خط شناسی، قیافه شناسی و مغز شناسی را نیز به صورت مکاتبه ‌ای در آموزشگاه روانشناسی بروکسل بلژیک بگذراند.

زندگینامه دکتر محمد معین

محمد معین اولین دریافت کننده دکترای ادبیات فارسی

محمد معین در سال ۱۳۲۱ در سن ۲۴ سالگی با نوشتن رساله “مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی” اولین کسی بود که در ایران موفق به اخذ درجه دکترای ادبیات فارسی شد و بعد از اخذ دکترا به عنوان استاد کرسی «تحقیق در متون ادبی» دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و استاد در دانش سرای عالی مشغول تحقیق و تدریس شد.

دکتر معین در سال ۱۳۲۴ با همکاری علامه دهخدا شروع به تنظیم لغت نامه کرد و پس از وی ریاست سازمان لغت نامه را به عهده گرفت. سپس به تدوین فرهنگ فارسی کنونی که به نام فرهنگ فارسی معین معروف است، مشغول شد.

دکتر محمد معین به زبان‌های اوستایی، پارسی باستان، پهلوی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، لاتینی و سانسکریت مسلط بود.

زندگینامه دکتر محمد معین

ازدواج دکتر محمد معین

دکتر محمد معین در سال ۱۳۲۱ با بانو مهین امیرجاهد دختر امیر جاهد (مدیر سالنامه پارس) ازدواج کرد. ثمره این ازدواج پنج فرزند بود.

همسر محمد معین، مهین امیرجاهد طی چند سالی که وی در بستر بیماری بود، از وی پرستاری کرد و سرانجام در تاریخ ۸ آذرماه ۱۳۹۲ خورشیدی در آستانه اشرفیه درگذشت و به خاک سپرده شد.

دکتر مهدخت معین فرزند محمد معین است.

زندگینامه دکتر محمد معین

درگذشت دکتر محمد معین

دکتر محمد معین در ۹ آذر ۱۳۴۵ پس از بازگشت از ترکیه در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی دچار بی هوشی موقت شد. بلافاصله به بیمارستان آریا در تهران منتقل و در آنجا بستری گردید. طبق گفته اطرافیان وی در اثر اشتباه پزشک به حالت اغما فرو رفت. محمد معین را جهت معالجه بیشتر در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۴۶ به کشور کانادا منتقل کردند ولی چون بهبودی در وضعیت او مشاهده نشد، در ۱۵ آبان ۱۳۴۶ به ایران بازگردانده شد و در بیمارستان فیروزگر بستری شد. دکتر محمد معین در روز ۱۳ تیرماه ۱۳۵۰ در همان بیمارستان درگذشت.

در مراسم درگذشت دکتر محمد معین عده‌ای در حدود دویست نفر شرکت داشتند که با توجه به شخصیت والای او رنجش بسیاری از فرهنگ دوستان آن زمان ایران را برانگیخت. ابوالقاسم انجوی شیرازی در فردای روز تشییع جنازه مقاله‌ ای انتقادی با عنوان «تهران بمیر» در روزنامه اطلاعات انتشار داد و این تشییع جنازه را از سر گِلِه از فرهنگ ‌دوستان با تشییع جنازه مهوش مقایسه کرد.

محمد معین را در زادگاهش، آستانه اشرفیه، به خاک سپردند. در سال ۱۳۸۰ عده‌ای به آرامگاه او یورش بردند و به «اتهام» همکاری معین با رژیم پیشین آن را ویران کردند.

زندگینامه دکتر محمد معین

سفرهای علمی دکتر محمد معین

دکتر محمد معین در تابستان سال ۱۳۳۳ به دعوت دانشگاه هاروارد به آمریکا رفت و از موسسات فرهنگی شرق آمریکا دیدار کرد و در  موزه‌ های لندن نیز مطالعاتی به عمل آورد.

در تابستان ۱۳۳۶ جزو هیئت اعزامی دولت و دانشگاه تهران به کنگره خاورشناسی در مونیخ به اروپا رفت و مدتی به پژوهش پرداخت. در کنگره مزبور به عضویت «کمیته مجموعه کتیبه‌ های ایرانی» و عضویت کمیته تالیف «فرهنگ پهلوی» منصوب گردید و سخنرانی تحت عنوان «هورقلیا» به زبان فرانسه کرد. در همین کنگره دوره برهان قاطع که به تصحیح و تفسیر او رسیده بود، از طرف والتر هنینگ و امیل بنونیست و دکتر محمد باقر (از کشور پاکستان) مورد تقدیر قرار گرفت.

در آذر ۱۳۳۶ به دعوت دانشگاه‌ ها و فرهنگستان‌ های مسکو و لنینگراد و باکو برای بازدید از موسسات علمی در زمینه فرهنگ ایران و رفع مشکلات متون ادبی و دستور زبان فارسی به کشور اتحاد جماهیر شوروی سفر کرد.

در ژانویه همان سال در «موتمر اسلامی» که در لاهور پاکستان منعقد گردید، شرکت کرد و در باب «صلح در نظر جلال الدین مولوی» به انگلیسی سخنرانی کرد که در مجموعه موتمر به چاپ رسید.

در فروردین۱۳۳۷ از طرف «مرکز ملی پژوهش‌های علمی» فرانسه (CNRS) برای بازدید از موسسات علمی فرانسه به دانشگاه پاریس دعوت شد. در این مدت یک سلسله سخنرانی در مدرسه پژوهش‌ های عالی در زمینه تصوّف ایرانی و تفاوت آن با شیخیه ایراد نمود که گزارش آن در سالنامه ۵۹-۱۹۵۸ مدرسه مزبور مندرج است.

علاوه بر این سخنرانی درباره جلال‌الدین محمد بلخی در دانشکده ادبیات دانشگاه سوربن ایراد نمود و به عضویت انجمن خاورشناسان Societe Iasiatique در پاریس و انجمن فلسفی ارنست رنان درآمد. در سال ۱۳۴۲ طبق دعوت دانشگاه پرینستون آمریکا به آن کشور رفت. آذرماه ۱۳۴۵ برای شرکت در کنفرانس فرهنگ منطقه‌ای، به مدت یک هفته به ترکیه عزیمت نمود.

زندگینامه دکتر محمد معین

امتیازات فرهنگی

دکتر معین در سال های ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ عضو شورای عالی فرهنگ بود. در کنگره‌های هزاره ابن سینا، هفتصدمین سال خواجه نصیرالدین طوسی، آزادی فرهنگ که در تهران برگزار شد، عضویت داشت و در آنها به ایراد سخنرانی پرداخت. در سال ۱۳۳۳ برای کتاب جامع الحکمتین ناصرخسرو که نخستین بار توسط هانری کربن (خاورشناس فرانسوی) و دکتر معین تصحیح و چاپ شده بود، از طرف فرهنگستان Academie des Inscriptions et Belles-Lettres فرانسه به دریافت جایزه نایل آمد.

در آذرماه ۱۳۳۸ از نیما یوشیج، پیشوای شعر نو در ایران وصیت نامه‌ای به دست آمد که در آن دکتر معین را بدون اینکه دیده باشد، به عنوان وصی تعیین کرده بود تا اشعار وی را بررسی کند و قسمت لازم را انتشار دهد و انتخاب و طبع اشعار نیز تحت نظر وی باشد.

از تاریخ ۹ تا ۱۵ شهریور ۱۳۴۵ ریاست کمیسیون ادبیات را در کنگره جهانی ایران‌شناسان عهده دار بود.

زندگینامه دکتر محمد معین

آثار دکتر محمد معین

تصنیفات و تألیفات دکتر معین

زندگینامه دکتر محمد معین

تالیفات

۱) فرهنگ فارسی معروف به فرهنگ معین؛ دوره کامل فرهنگ فارسی، شامل لغات فارسی، لغات و ترکیبات عربی متداول در فارسی، لغات اروپایی که به تدریج در فارسی وارد شده و اعلام اشخاص، اعلام جغرافیایی، در هفت هزار و نهصد صفحه و در شش مجلد. تهران: انتشارات امیر کبیر.
۲) جلد اول حافظ شیرین سخن.. تهران، ۱۳۱۹
۳) یک قطعه شعر در پارسی باستان. تهران، ۱۳۲۲
۴) یوشت فریان و مرزبان نامه. تهران، ۱۳۲۲
۵) «علامه محمد قزوینی» در سالنامه پارس و نیز مجله فرهنگستان چاپ شد.. تهران، ۱۳۲۴
۶) «شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه». تهران، ۱۳۲۴
۷) ارداویرافنامه. تهران، ۱۳۲۵
۸) «روزشماری در ایران باستان و آثار آن در ادبیات پارسی». تهران، ۱۳۲۵
۹) پورداوود. تهران، ۱۳۲۵
۱۰) «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی». تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۲۶

۱۱) شماره هفت و هفت پیکر نظامی. تهران: انتشارات مجله پشوتن، ۱۳۲۷
۱۲) حکمت اشراق و فرهنگ ایران. تهران، ۱۳۲۹
۱۳) «مفرد و جمع». تهران، ۱۳۴۰
۱۴) اسم مصدر- حاصل مصدر. تهران: امیر کبیر، ۱۳۳۱
۱۵) امیر خسرو دهلوی. تهران: مجله مهر، ۱۳۳۱
۱۶) «برگزیده نثر فارسی» شماره اول (دوره‌های سامانیان، آل بویه). تهران، ۱۳۳۲
۱۷) آیینه سکندر. تهران: مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ۱۳۳۲
۱۸) لغات فارسی ابن سینا. تهران: مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
۱۹) «برگزیده شعر فارسی»، شماره اول (دوره‌های طاهریان، صفاریان، سامانیان و آل بویه). تهران: مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ۱۳۳۱
۲۰) «نصرالدین طوسی: زبان ادبیات پارسی». تهران: مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ۱۳۲۵
۲۱) «ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد(نثر و نظم)». تهران، ۱۳۱۶

زندگینامه دکتر محمد معین

تصحیح کتب

۱) علم برین. دانشنامه علائی تألیف ابن‌سینا. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۳۱
۲) چهار مقاله تألیف نظامی عروضی سمرقندی، با شرح لغات و توضیح عبارات مشکل و نسخه بدل ها.. تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۳۱
۳) «مجموعه اشعار دهخدا» با مقرمه مشروح در ترجمه احوال و آثار وی.. تهران، ۱۳۳۴
۴) ناصر خسرو. جامع الحکمتین. تهران: انیستیتوی ایران و فرانسه، ۱۳۳۲
۵) شرح قصیده ابوالهیثم. تهران: انیستیتوی ایران و فرانسه، ۱۳۳۴
۶) محمد حسین بن خلف تبریزی. برهان قاطع. تهران، ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۵
۷) سدید الدین محمد عوفی. جوامع الحکایات. تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۳۵
۸) روزبهان بقلی شیرازی. عبهر العاشقین. تهران: انیستیتو ایران و فرانسه، ۱۳۳۷

زندگینامه دکتر محمد معین

ترجمه‌ها

۱) علی الجارم و مصطفی امین. روانشناسی تربیتی ترجمه از «علم النفس و آثاره فی التربیه و التعلیم». اهواز: انتشارات ادره فرهنگ خوزستان، ۱۳۱۶
۲) و. ب. هنینگ کتیبه‌های پهلوی. تهران: مجله یغما، ۱۳۲۹
۳) «خسرو کواتان و ریدک وی» ترجمه از پهلوی. تهران: مجله آموزش و پرورش، ۱۳۲۳
۴) دکتر ر. گیرشمن. ایران. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتب، ۱۳۳۶

زندگینامه دکتر محمد معین

مقالات

مقالات وی در موضوعات ادب، تاریخ ادیان، ایران دوره قبل از اسلام و عهد اسلامی، تاریخ ادبیات، آثار باستانی، علوم تربیتی و…؛ در مجله‌ های ایران، مهر، سخن، آموزش و پرورش، یغما، یادگار، دانش (تهران)، اطلاعات ماهانه، اطلاعات هفتگی، فرهنگ (مشهد)، ایران لیگ (بمبئی)، روزگار نو (لندن)، اشتار (پایس)، آهنگ (دهلی)، آریانا (کابل) و نیز در سالنامه‌های پاریس، ایران، جاوید، کارون (تهران) و یادنامه بیروتی (کلکته) به طبع رسیده است. و تعداد آنها بالغ بر۲۰۴ مورد است.

زندگینامه دکتر محمد معین

آثار منتشر نشده

۱) فرهنگ بزرگ فارسی شامل کلیه لغات متداول در فارسی، تاریخ استعمال کلمه در زبان فارسی، معانی حقیقی و مجازی، شواهد معانی
۲) فرهنگ دستور زبان فارسی شامل مباحث دستوری
۳) جلد دوم حافظ شیرین سخن

زندگینامه دکتر محمد معین

نشان‌ ها و افتخارات

• نشان درجه سوم علمی در سال۱۳۱۶.
• نشان درجه دوم علمی در سال۱۳۲۱
• نشان درجه دوم سپاس در سال۱۳۲۷.
• جایزه Tamhour از طرف Icademie des Inscriptions در سال۱۳۲۱.

همچنین دکتر معین در سال ۱۳۴۰ از طرف دولت فرانسه نشان عالی «هنر و ادب» را دریافت کرد.

مجله اینترنتی تحلیلک