در ادامه قسمت سوم، قرار است در مورد سوره برائت و غزوات پیامبر در شرح خطبه منا امام حسین علیه السلام که توسط ایشان ایراد شده مطالبی را خدمتتان تقدیم کنیم.

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

قَالَ: أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَعَثَهُ بِبَرَاءَةَ وَ قَالَ لَا يُبَلِّغْ عَنِّي إِلَّا أَنَا أَوْ رَجُلٌ مِنِّي قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ

آیا می‌دانید که رسول خدا صلوات‌الله‌علیه و آله سوره برائت را به دست علی علیه‌السلام به مکه فرستاد و فرمود نباید پیام مرا ابلاغ کند جز خود من یا کسی که از من است؟ گفتند خدایا تو را گواه می‌گیریم که درست است.

ابلاغ آیات برائت خواندن آیات آغازین سوره توبه توسط امام علی علیه السلام در اجتماع مشرکان در مکه در ذی‌ الحجه سال نهم قمری است. پیامبر صلی الله علیه و آله ابتدا این کار را به ابوبکر بن ابی‌قحافه سپرده بود؛ اما به دستور خداوند آن را بازپس گرفت و برعهده امام علی علیه السلام گذاشت. حدیثی که این واقعه را بیان می‌کند به صورت متواتر و در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده است (امینی، الغدیر، ۱۳۶۸، ج۶، ص۳۳۸ـ۳۴۱)

شرح واقعه

آیات برائت در پایان سال نهم هجری نازل شد و پیامبر صلی الله علیه و آله مأمور شد در ذی‌الحجه همان سال هنگام اجتماع مشرکان در مکه، آیات را به آنان ابلاغ کند. درباره چگونگی این ابلاغ در منابع تاریخی و حدیثی شیعه و سنی آمده است چون ده آیه از سوره برائت بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، پیامبر صلی الله علیه و آله ابوبکر بن ابی‌قحافه را فرا خواند و او را فرستاد تا آیات را برای مردم مکه بخواند.

سپس پیامبر صلی الله علیه و آله امام علی علیه السلام را فرا خواند و فرمود به دنبال ابوبکر برود و هر کجا به او رسید، نوشته را از او بگیرد و آن را به سوی مردم مکه ببرد و بر آنان بخواند.

امام علی علیه السلام در جُحفه به ابوبکر رسید و نوشته را از او گرفت. ابوبکر به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله بازگشت و گفت: ای پیامبر خدا آیا در حق من چیزی نازل شده است؟ فرمود: نه اما جبرئیل نزد من آمد و گفت: [پیام] از جانب تو را جز خودت یا مردی از [خاندان] تو نمی‌رساند. (ابن حنبل، مسند، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۲۷؛ ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۷۰۳، ح۱۲۰۳؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۴۸، ح۸۹۲۹؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ج۱، ص۱۶۸؛ مفید، الامالی، قم، ص۵۶)

این واقعه در منابع، جزو فضائل امام علی علیه السلام دانسته شده است. (مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۵؛خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۶۵)

در کتاب الاحتجاج (طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۱۴۴.) اثر طبرسی ـ از علمای شیعه ـ و کتاب مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (ابن مغازلی، مناقب امیرالمؤمنین، ۱۴۲۴ق، ص۱۷۰.) اثر ابن مغازلی ـ از علمای اهل سنت ـ آمده است امام علی علیه السلام برای اثبات برتری خویش بر دیگر صحابه و استحقاقش برای خلافت به این واقعه استدلال کرده است.

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

قَالَ: أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمْ تَنْزِلْ بِهِ شِدَّةٌ قَطُّ إِلَّا قَدَّمَهُ لَهَا ثِقَةً بِهِ وَ أَنَّهُ لَمْ يَدْعُهُ‏ بِاسْمِهِ قَطُّ إِلَّا أَنْ يَقُولَ يَا أَخِي وَ ادْعُوا لِي أَخِي قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ

آیا می‌دانید که هیچ مشکلی و حادثه‌ مهمی برای رسول خدا صلی الله علیه و آله پیش نمی‌آمد مگر به‌ جهت اعتمادی که به علی علیه‌السلام داشت او را برای حل مشکلش جلو می‌انداخت و او را هیچ‌گاه به اسم صدا نمی‌کرد و به‌عنوان برادر مورد خطابش قرار می‌داد؟ همه گفتند خدا گواه است که درست است.

حضرت علی علیه السلام فداکاری های بسیاری در راه نشر و گسترش اسلام کرده است که در ادامه به مواردی از آنها می پردازیم:

سال چهارم بعثت

وقتى از طرف خداوند امر شد (خويشان خود را از اين دعوت باخبر کن و آنها را بيم ده) زخم زبان ابولهب و ديگران را به جان تحمل کرد و با شجاعت بى نظير آمادگى خود را براى کمک به پيامبر صلی الله علیه و آله اعلام کرد و در نوبت سوم که تنها على در آن جمع برخاست، پيغمبر اکرم فرمود: بنشين که تويى برادر من و وصى من و وزير من و وارث و خليفه بعد از من. اين مسئوليت سنگين از همان آغاز دعوت علنى بر دوش پرتوان على علیه السلام قرار گرفت.

در جنگ احد

در جنگ احد، آن چنان شجاعتى از على علیه السلام ديده شد که دوست و دشمن را به شگفت آورد. مسلمانان هفتصد تن و کفار قريش سه هزار سوار و دو هزار پياده با تجهيزات کامل به ميدان آمدند. على علیه السلام با شمشير خود کفار زيادى را کشت. هر زمان که دشمنان کينه توز، پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله را در ميان مى گرفتند؛ على علیه السلام حملات آنها را دفع مى کرد. قدرت جنگاورى على علیه السلام باعث شد که شمشيرش شکست. پيغمبر صلی الله علیه و آله شمشير خاص خود را که (ذوالفقار) نام داشت به على علیه السلام داد. بدن على علیه السلام در اين جنگ بيش از شصت زخم برداشته بود. در همين جنگ بود که پيغمبر پيک وحى را در ميان زمين و آسمان مشاهده کرد که مى گويد:

«لا فَتی اِلاّ عَلی و لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار» (جوانمردى جز على و شمشیری جز ذوالفقار وجود ندارد.)

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

بیشتر بخوانید: حضور و مراقبت استاد صمدی آملی ؛ مجلس دوم (ادب دعا در پیشگاه امام علیه السلام)/۱

در جنگ خندق

اولين نمايش جنگى دشمن بدين طريق آغاز شد. عمرو بن عبدود از پهلوانان نامدار قريش سر تا پا پوشيده از اسلحه آهنين با چند تن از سپاهيان کفر از خندق گذشت. در اين سوى خندق على بن ابيطالب علیه السلام با چند تن ديگر به استقبال آنها مى رود و راه را بر آنها مى بندد.

عمرو سه بار مبارز مى طلبد. على علیه السلام داوطلب جنگ با اوست. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در نوبت اول و دوم اجازه نمى فرمايد. در نوبت سوم رسول مکرم صلی الله علیه و آله اجازه مى دهد. على رو در روى عمرو قرار مى گيرد. در اين هنگام پيغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: (( (برز الايمان کله الى الشرک کله ) )) يعنى تمام ايمان در برابر تمام کفر قرار گرفت.

شجاعت فوق العاده على علیه السلام موجب مى شود که عمر بن عبدود در اين جنگ به خاک در غلطید. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در آن لحظه حساس فرمود: ضربة على يوم الخندق افضل من اعمال امتى الى يوم القيامة يعنى: ضربت على روز خندق از اعمال امت من تا روز قيامت برتر است.

همين فتح نمايان و عوامل ديگر باعث ضعيف شدن لشکر دشمن که ده هزار سپاهى مجهز بودند، گرديد و همه بسوى مکه فرار کردند.

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

قَالَ: أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَضَى بَيْنَهُ وَ بَيْنَ جَعْفَرٍ وَ زَيْدٍ فَقَالَ لَهُ يَا عَلِيُّ أَنْتَ مِنِّي وَ أَنَا مِنْکَ وَ أَنْتَ وَلِيُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ [وَ مُؤْمِنَةٍ] بَعْدِي قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ

آیا می‌دانید که رسول خدا صلی الله‌علیه و آله آنگاه که میان علی علیه‌السلام و جعفر و زید قضاوت نمود فرمود یا علی تو از من هستی و من از تو پس‌ از من تو ولی و سرپرست همه مؤمنان گفتند خدا شاهد است که درست است.

حدیث ولایت حدیثی از پیامبر صلی الله‌علیه و آله و یکی از دلایل شیعیان برای اثبات امامت علی بن ابی‌طالب علیه السلام است. این حدیث با عبارت‌های مختلفی در منابع شیعه و سنی نقل شده که عبارت «هُوَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدی؛ او [علی] ولیّ هر مؤمنی پس از من است» از مشهورترین آنهاست.

شیعیان کلمه ولی در این حدیث را به معنای امام و سرپرست می‌دانند و به وسیله آن امامت و ولایت حضرت علی علیه السلام را اثبات می‌کنند و بر این باورند که «ولیّ» در لغت به همین معناست و در موارد متعددی از سوی شیخین، صحابه، تابعین و برخی از علمای اهل سنت نیز در همین معنا به کار رفته است. اما اهل‌ سنت مدعی‌ اند این کلمه به معنای دوست و سرپرست است و ارتباطی با مسأله ولایت و امامت حضرت علی ندارد.

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

متن روایت

جعفر بن سلیمان از عمران بن حصین نقل کرده است که رسول خدا صلی الله‌علیه و آله گروهی را به جنگی اعزام کرد و فرماندهی آنها را به علی بن ابی‌طالب سپرد. آنان غنائمی را به دست آوردند حضرت علی در تقسیم غنائم به گونه‌ای عمل کرد که آنان دوست نداشتند.

چهار نفر از آنان با هم قرار گذاشتند وقتی پیامبر را دیدند این عمل علی علیه السلام را به او گزارش کنند، هنگامی که خدمت پیامبر رسیدند یکی پس از دیگری گفتند: یا رسول الله آیا می‌دانید علی چنین کرد؟ رسول خدا در حالی که خشم بر چهره‌اش نمایان شد، فرمود از علی چه می‌خواهید؟ از علی چه می‌خواهید؟ علی از من و من از علی‌ ام و علی بعد از من، ولیّ هر مؤمنی است. ( ابن شیبه، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۰۴، ح۵۸؛ طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۱۱۱)

قَالَ: أَ تَعْلَمُونَ أَنَّهُ کَانَتْ لَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلَّ يَوْمٍ خَلْوَة وَ کُلَّ لَيْلَةٍ دَخْلَةٌ إِذَا سَأَلَهُ أَعْطَاهُ وَ إِذَا سَکَتَ أَبْدَاهُ قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ

آیا می‌دانید که برای علی علیه السلام در محضر رسول خدا صل الله علیه و آله هر روز جلسه خلوتی و هر شب نشستی خصوصی وجود داشت که در این جلسات خصوصی اگر علی علیه‌السلام می‌پرسید رسول خدا صلی الله‌علیه و آله جواب می‌داد و اگر سکوت می‌کرد رسول خدا صلی الله علیه و آله خود ابتدا تکلم می‌نمود؟ گفته‌اند خدا شاهد است درست می‌گویی.

پیامبر خدا صلی الله‌علیه و آله در این خلوت‌ها، با علی علیه‌السلام از آینده سخن می‌گفت. او پیامبر صلی الله‌علیه و آله بود و قصه‌های غم انگیز فردا و پس از مرگ خود را می‌دید. نامردی‌ها، پیمان شکنی‌ها، نیرنگ‌ها و ستم‌هایی که مردمان زمان، در حق مولا علیه‌السلام خواهند داشت. چنین بود که گاه پیامبر صلی الله‌علیه و آله پسر عم صاحب راز خود را در خلوت، در آغوش می‌گرفت، به او نزدیک‌ می‌شد، اشک می‌ریخت و از کینه‌های مردم و مظلومیت او، با وی سخن می‌گفت و راز گشایی می‌کرد، و گاه این نجواها و رازگویی‌ها نسبت به حوادث آینده، قبل از اعزام به جنگ اتفاق می‌افتاد. (دانشنامه امیرالمؤمنین 71 و 238)

علی علیه‌السلام در این جلسات از چشمه سار زلال فضایل و والایی‌های مربی خود نیز سیراب و بهره‌مند می‌گردید. «و پیامبر هر روز از اخلاق خود نشانه‌ای برای علی علیه‌السلام برپا می داشت و او را به پیروی آن می‌گماشت.» بنابراین می‌توان گفت، انتقال دانش و تعالیم پیامبر صلی الله‌علیه و آله به علی علیه‌السلام از طریق همین جلسات گفت و گو‌ها و نجواهای کوتاه و طولانی انجام می‌گرفته است. (نهج البلاغه،خ 192)

آری در سایه تعالیم نبوی، الهام و موهبت الهی، استعداد و سعه وجودی، علی علیه‌السلام، داناترین مردم مدینه به احکام شد. دانش دین، احکام و حرام و توانایی در فتوا دادن را پیدا کرد و آگاه‌ترین مردم به سنّت رسول اللّه صلی الله‌علیه و آله گردید. به گونه‌ای که وقتی او در مسجد مدینه حضور داشت، کسی فتوا نمی‌داد و هیچ یک از اصحاب در احکام فرائض از او استوارتر نبود. (بر اساس روایتی در دانشنامهٔ امیرالمؤمنین،10/64_همان/65)

و چنین شد که علی علیه‌السلام نسبت به کتاب خدا، پرخوان‌تر و به تأویل و تفسیر آن آگاه تر شد و از همه بیشتر حرمت کتاب خدا را نگه می‌داشت. (بر اساس سخن عمار یاسر در وصف امام علیه‌السلام بنگرید به:همان،80/344) او که داناترین اصحاب رسول صلی الله‌علیه و آله به شمار می‌رفت و آگاه بر ظاهر و باطن قرآن بود.

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

قَالَ: أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَضَّلَهُ عَلَى جَعْفَرٍ وَ حَمْزَةَ حِينَ قَالَ لِفَاطِمَةَ (علیها السلام) زَوَّجْتُکِ خَيْرَ أَهْلِ بَيْتِي‏ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً. قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ

آیا می‌دانید که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله علی علیه السلام را بر جعفر و حمزه ترجیح داد آنگاه که به دخترش فاطمه فرمود من تو را به همسری بهترین افراد خانواده‌ام درآوردم زیرا علی علیه‌السلام در اسلام با سابقه‌ترین و در اخلاق حلیم ترین و در علم برترین است؟ گفته‌اند به خدا قسم درست است.

ازدواج علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها، از مناسبت‌های شیعیان است که به ازدواج حضرت علی علیه السلام نخستین امام شیعیان با حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر پیامبر اشاره دارد. این ازدواج در ۱ ذی‌الحجه سال دوم هجری رخ داد. خطبه عقد آنان را پیامبر اکرم خواند. بر اساس منابع روایی، پیش از امام علی علیه السلام، کسان دیگری از مهاجران و انصار، تمایل خود برای ازدواج با حضرت فاطمه سلام الله علیها به پیامبر صلی الله علیه و آله اعلام کردند اما با مخالفت وی روبرو شدند.

مهریه حضرت زهرا سلام الله علیها در منابع مختلف بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم ذکر شده که این مبلغ، مهر السنة خوانده می‌شود. امام علی علیه السلام، بر اساس آنچه در روایات نقل شده، برای تأمین مهریه، زره خود را فروخت و پیامبر با پول آن جهیزیه حضرت فاطمه سلام الله علیها را تهیه کرد. در شب ازدواج امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها، مردم مدینه به دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله اطعام شدند.

ادامه دارد…

برای مطالعه قسمت پنجم شرح خطبه منا امام حسین علیه السلام اینجا را کلیک کنید.

بررسی سوره برائت و غزوات پیامبر در خطبه منا امام حسین علیه السلام

همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک؛ به مناسبت فرا رسیدن ماه محرم، ماه اشک و ماتم اهل بیت علیهم السلام، باز هم با سلسله مطالبی درباره امام حسین علیه السلام در خدمتتان هستیم. امید که مورد قبول افتد و همگان بتوانیم از آن امام بزرگ و چراغ هدایت برای فهم هدف زندگی و درست زندگی کردن یاری بجوییم.

در سال گذشته هم به بهانه ورود به ماه محرم، سلسله مطالبی با عنوان چهل حدیث کتاب نفس المهموم در باب عزاداری بر امام حسین علیه السلام منتشر شد که برای استفاده از آن مطالب می توانید بر روی عکس زیر کلیک کنید.

منبع:کتاب شرح خطبه منا امام حسین علیه السلام / محمدرضا حدادپور جهرمی

مجله اینترنتی تحلیلک