شروع غذای کمکی به شیرخواران

یکی از سوال ها و نگرانی های همیشگی خانواده ها در مورد زمان و نحوه شروع غذای کمکی به شیرخواران است. در این رابطه باورهای درست و نادرست زیادی وجود دارد و برخی هم تجربه های شخصی خود را به دیگران پیشنهاد می کنند.

برخی می گویند زمان و روش شروع غذا در ایران با سایر کشورها تفاوت دارد و این روش قدیمی شده است و …

مطالب زیر جدیدترین گایدلاین غذایی است که توسط سازمان های علمی بین المللی برای سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ میلادی پیشنهاد شده اند.

در این دستورالعمل جدید کماکان توصیه بر تغذیه انحصاری با شیر مادر تا پایان شش ماهگی و یا شیر خشک برای شیرخواران محروم از شیر مادر و شروع غذای کمکی در پایان شش ماهگی است. در موارد محدود و با تجویز پزشک ممکن است غذای کمکی از پایان چهارماهگی شروع شود.

دو نوع روش برای شروع غذای کمکی نوزادان

در حال حاضر در کشورهای مختلف دو نوع روش اصلی برای شروع غذای کمکی شیرخوار وجود دارد:

روش اول شروع غذای کمکی نوزادان، دادن غذاهای نرم شده با قاشق است و روش دیگر این است که تکه های کوچک سبزیجات و غذا در اختیار شیرخوار قرار داده شود تا از ابتدا خودش در دهان ببرد و کم کم غذا خوردن را یاد بگیرد.

در گایدلاین جدید برای غذای کمکی کودک، ضمن تایید هر دو روش تاکید شده است که در هر جامعه ای شروع غذا بر اساس فرهنگ غذایی متداول آن جامعه باشد. در واقع روش فعلی توصیه های شروع غذای کمکی در ایران تلفیقی از این دو روش است.

روحیه و توانایی شیرخوار در غذا خوردن را دست کم نگیریم

مهم ترین نکته در شروع غذای کمکی و تداوم آن، فراهم کردن شرایط آرام و شاد برای اولین تجربیات غذا خوردن شیرخوار است. برخی خانواده ها تصور می کنند که هرچه با اصرار بیشتر و شلوغ کردن محیط به فرزندشان غذا بدهند، بیشتر به او محبت کرده اند در حالی که این قبیل کارها باعث ایجاد تجربه منفی و بد غذایی او تا سال های بعد خواهد شد.

در یک روش شروع غذای کمکی، ابتدا مواد غذایی نرم با قاشق به شیرخوار داده می شود و در روش دیگر که روش Baby Led Weaning (BLW) است از ابتدا تکه های نرم شده سبزیجات پخته یا میوه های نرم در اختیار کودک گذاشته می شود تا خودش در دهانش ببرد و وقتی هم که غذاهای نرم تر با قاشق به او داده می شود تا کم کم مهارت غذا خوردن با قاشق را پیدا کند، در این روش باید مراقبت زیادی انجام شود تا غذا در گلو و ریه شیرخوار نپرد و خانواده هم باید آموزش کامل برای مقابله و کنترل این عارضه دیده باشند. هر دو روش در گایدلاین جدید سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ میلادی تایید شده اند.

به دلیل مراقبت های زیادی که روش BLW نیاز دارد، این روشی است که فعلا در ایران توصیه می شود و به این صورت است که ابتدا برای سه چهار هفته با قاشق غذای نرم شده به شیرخوار داده می شود و سپس مانند روش BLW  غذاهای با قوام سفت تر در اختیار کودک قرار می گیرد. به هیچ‌ وجه نباید بعد از چند هفته اول، غذای خیلی نرم و میکس شده به کودک داد.

نکته مهم در شروع غذای کمکی برای کودک

نکته مهم این است که دادن غذای نرم فقط برای مدت بسیار کوتاه باشد و از هر روشی که برای شروع غذا استفاده می شود، نباید واکنش زیاد به غذا خوردن نشان داد و حتما از ابتدا باید احساس استقلال شیرخوار را در نظر داشت و اجازه داد با مقدار کمی از غذا بازی کند. در طی روند تکامل مغزی به سرعت توانمندی های شیرخوار افزایش می یابد و نباید با محدود کردن وی مانع از این روند طبیعی تکامل شویم.

بنابراین در همه روش های غذایی تاکید می شود که غذا در محیط کاملا آرام و بدون واکنش های احساساتی اطرافیان شروع شود و هیچ اجباری در کار نباشد. از همان ابتدای شروع غذای کمکی باید شیرخوار را در غذا خوردن مشارکت داد و به او اجازه داد تا در محیطی آرام تجربیات جدید پیدا کند.

غذا خوردن مرحله ای از تکامل مغزی شیرخوار

گایدلاین جدید تغذیه بر کیفیت غذای کمکی شیرخواران در پیشگیری از بیماری های مزمن سنین بزرگسالی تاکید دارد. (پست پیشگیری از بیماری های غیر واگیر را مطالعه کنید)، شروع روند بیشتر بیماری های بزرگسالی در دوران جنینی و شیرخواری است. ذائقه غذایی کودکان در سه سال اول عمر شکل می گیرد و به همین دلیل در صورت دادن غذاهای شیرین، شور یا چرب به کودک، سلیقه غذایی اش برای سال های بعدی به این مواد غذایی نامناسب گرایش پیدا می کند.

برخلاف قبل، توصیه می شود مواد غذایی که احتمال ایجاد آلرژی دارند، زودتر به شیرخوار داده شوند و دیگر منعی بر مصرف مواد غذایی مانند ماهی، سفیده تخم مرغ، بادام زمینی، … در سن زیر یک سال برای شیرخوار سالم وجود ندارد. اگر بیماری یا آلرژی زمینه ای وجود داشته باشد مصرف این مواد غذایی باید با نظر پزشک معالج باشد. البته کماکان مصرف عسل به دلیل احتمال وجود نوعی ماده سمی بوتولیسم شیرخواری  (Infantile botulism)  در سن زیر یک سال توصیه نمی شود.

مشارکت شیرخوار در خوردن غذای کمکی

تاکید دیگر توصیه های جدید غذایی بر مشارکت دادن شیرخوار در خوردن غذاست. غذا خوردن کودک به ویژه در شش ماهگی تا دو سالگی تاثیر زیادی بر تکامل مغزی و رفتارهای کودک در آینده دارد. بنابراین هر گونه رفتار آسیب رسان مانند اصرار بیش از حد، واکنش احساساتی و یا به زور غذا دادن باعث اختلالات رفتاری زیادی در سنین بعدی می شود. بسیاری از خانواده ها که با مشکل بی اشتهایی یا پرخوری یا بدخوری فرزندان مواجه می شوند به دنبال دارو برای رفع این اختلالات خوردن هستند در حالی که علت آن رفتارهای نامناسب در شروع غذای کمکی و ادامه آن است.

چند نکته مهم برای دادن غذای کمکی به شیرخوار

تاکید اساسی گایدلاین جدید غذایی بر پیشگیری و کنترل هرگونه اضافه وزن در شیرخواران و کودکان است. کودکانی که با وزن کم متولد می شوند و آن ها که در سن زیر پنج سال کم وزن هستند و به زور به آن ها غذا داده می شود، در معرض خطر چاقی های شدید به ویژه چاقی شکمی در سنین بعدی هستند.

تا پایان سن یک سالگی، شیر غذای اصلی برای رشد و تکامل است و بین یک تا دو سالگی باید فقط سی درصد کالری غذا از شیر  مادر و الباقی از غذایی کمکی کودک تأمین گردد.

به طور خلاصه نکات اصلی زیر را در شروع و تداوم غذایی کمکی کودک در نظر داشته باشیم:

محیط آرام بدون هر گونه احساسات افراطی، مشارکت دادن کودک در غذا خوردن، عدم استفاده طولانی از غذاهای نرم، تنوع و تعادل مواد غذایی مصرفی.

همچنین می توانید با کلیلک بر روی تصویر زیر، مطلب شیر مادر بهترین غذا برای نوزاد را مطالعه نمایید.

با تشکر از پروفسور رویا کلیشادی

مجله اینترنتی تحلیلک