صفحه رشد و افزایش قد در کودکان و نوجوانان

بسیاری از خانواده ها و همچنین نوجوانان نگران سن توقف رشد قدی هستند. در واقع بسته شدن صفحه رشد باعث کند شدن و توقف روند افزایش قد می شود. صفحه رشد یا Epiphyseal plate منطقه ای در دو انتهای استخوان های بلند کودکان و نوجوانان است و فعالیت آن باعث بلند شدن استخوان و افزایش قد می شود.

صفحه رشد چیست؟

جنس صفحه رشد شبیه غضروف است و قوامی نرم تر از استخوان دارد. به مرور صفحه رشد قوام استخوانی پیدا می کند و رشد قدی متوقف می شود. روند رشد قدی در افراد مختلف کاملا متفاوت است ولی به طور معمول بعد از افزایش سریع قد در دو سال اول عمر، روند افزایش قد تا حوالی سن بلوغ سالیانه حدود پنج سانتی متر است و در سنین بلوغ جهش رشد سالیانه حدود ده سانتیمتر رخ می دهد. به طور معمول صفحه‌ی رشد در دختران در سن حدود پانزده سالگی و در پسران در حدود هفده سالگی رو به بسته شدن می رود و بعد از آن به تدریج رشد قدی کند و متوقف می شود. البته این سنین در افراد مختلف کاملا متفاوت است و روند آن باید با پایش دوره ای رشد پیگیری شود.

صفحه رشد بسیار آسیب پذیر است و به همین دلیل باید مراقب بود ضربه سنگینی به آن وارد نشود و همچنین با ورزش های سنگین رقابتی به آن آسیب نرسد.

مهم ترین عامل تعیین کننده قد

مهم ترین عامل تعیین کننده قد، عوامل ژنتیکی است که البته فقط از پدر و مادر نیست و از نسل های مختلف به هر فردی منتقل شده است. علاوه بر آن، شیوه زندگی می تواند تاثیر بسزایی در رشد قدی داشته باشد. مهم ترین عوامل موثر عبارتند از:

تغذیه سالم، پیشگیری و کنترل چاقی کودکی، فعالیت فیزیکی منظم، ‌خواب به موقع و کافی، حالت بدن در زمان نشستن و خوابیدن، کاهش تماس با آلاینده های شیمیایی محیطی و کنترل تنش های عصبی

عواملی که مانع از افزایش قد می شوند

بسیاری از خانواده ها به دنبال انواع دارو یا برنامه غذایی و ورزشی مخصوص برای کمک به افزایش قد کودکان و نوجوانان هستند اما باید در نظر داشت که بدون حذف عوامل مضر برای رشد هیچ اقدام دارویی و غیردارویی نمی تواند به اندازه کافی موثر واقع شود. تعدادی از مهم ترین عواملی که مانع رشد طبیعی می شوند عبارتند از:

۱. دیرخوابیدن، به ویژه بعد از نیمه شب عوارض زیادی بر سلامتی به ویژه بر ترشح هورمون رشد دارد و مانع از رشد قدی می شود.

۲. اضافه وزن و چاقی با تغییراتی که در سیستم هورمون های بدن و همچنین در سن بلوغ می دهند اثر بسیار منفی بر رشد قدی دارند و بسیاری از کوتاهی قدها به دلیل اضافه وزن کودک یا نوجوان است و بدون کنترل آن امکان افزایش قد بسیار کم می‌شود.

۳. کم تحرکی و استفاده از سرگرمی نشسته مانند تماشای تلویزیون و انواع بازی های کامپیوتری یا Screen time بیش از دو ساعت در شبانه روز. پست فعالیت فیزیکی را مطالعه کنید.

بیشتر بخوانید: ضرورت داشتن فعالیت فیزیکی در کودکان و نوجوانان

۴. ورزش های سنگین رقابتی و مسابقه ای در سن کمتر از ۱۲ سال

۵. تماس مکرر با مواد شیمیایی در محیط به ویژه مواد پلاستیکی نامرغوب.

بیشتر بخوانید: آلاینده های محیطی و رشد کودکان و نوجوانان

۶. تنش‌های عصبی باعث بروز نوعی از کوتاهی قد به نام Psychosocial short stature در سن دو تا پانزده سالگی می شوند و به طور عمده در اثر رفتارهای اطرافیان به صورت بی توجهی یا توجه افراطی رخ می دهند.

۷. مصرف مقادیر زیاد مواد غذای شیرین باعث اختلال در ترشح هورمون رشد می‌شود و به همین دلیل است که نباید از ابتدا ذائقه غذایی کودک را به سوی غذاهای شیرین سوق داد.

۸. مصرف انواع نوشابه های گازدار علاوه بر افزایش احتمال بروز بلوغ زودرس باعث پوکی استخوان می شود و همچنین مانع از افزایش طبیعی قد می شود.

۹. مصرف غذاهای فوری یا فست فود علاوه بر افزایش خطر چاقی و بلوغ زودرس، اثر ثابت شده بر کاهش رشد قدی دارد.

۱۰. زیاده روی در مصرف نمک علاوه بر ایجاد پوکی استخوان در رشد قدی هم تاثیر منفی دارد.

۱۱. نشستن مکرر در حالت قوز کرده تاثیر منفی بر ستون فقرات و قد دارد، این حالت نشستن در بسیاری موارد ناشی از اضطراب و کمبود اعتماد به نفس است.

بسته شدن صفحه رشد

آغاز رشد کودکان و نوجوانان نمادی از وضعیت سلامتی آن هاست و به همین دلیل پایش رشد باید به طور دوره ای انجام شود. البته در ماه های اول رشد دور سر و وزن اهمیت دارد و بعد از سن هجده ماهگی کم کم الگوی رشد قدی هم مدنظر قرار می گیرد.

بدیهی است که روند رشد افراد مختلف با یکدیگر تفاوت دارد و به هیچ‌ وجه نمی شود دو نفر حتی دو خواهر یا برادر را با هم مقایسه کرد. هر فردی زمینه ژنتیکی متفاوتی دارد و چون توارث ژن ها فقط از پدر و مادر نیست و از نسل های مختلف است ممکن است حتی رشد دو کودک دوقلو هم با یکدیگر متفاوت باشد.

در واقع مهم ترین نکته، شیب منحنی رشد یا سیر رشد در طول زمان است که در هر کودک یا نوجوانی متفاوت است. از سوی دیگر، روند افزایش وزن و قد باید با هم مورد بررسی قرار گیرد چرا که بسیاری از اقداماتی که برخی خانواده ها برای افزایش قد فرزندشان انجام می دهند و معمولا شامل غذا خوراندن به وی است فقط منجر به اضافه وزن او می شود که در نهایت با تاثیر منفی روی هورمون ها و سن بلوغ باعث می شود فرزندشان حتی به قد معمول ژنتیکی خود نرسد و صفحه رشد زودتر از معمول بسته شود.

زمان بسته شدن صفحه رشد

زمان بسته شدن صفحه رشد در افراد مختلف کاملا متفاوت است ولی به طور معمول دختران قبل از آغاز قاعدگی حداکثر جهش رشد را دارند و بعد از آن بین یک تا ده سانتیمتر افزایش قد پیدا می کنند. در پسران، جهش رشد دیرتر اتفاق می افتد و مدت بیشتری ادامه دارد ولی معمولا رشد حداکثری تا قبل از سن هجده سالگی است و بعد از آن بیشتر توده عضلانی افزایش پیدا می کند.

داروهای افزایش رشد قد

داروهایی که ممکن است برای افزایش قد تجویز شوند به طور عمده شامل ویتامین ها و املاح هستند و فقط در موارد خاص که بیماری زمینه ای یا بلوغ زودرس وجود داشته باشد و یا پیش بینی قد نهایی خیلی کوتاه باشد، لازم می شود تا با نظر متخصص اطفال، فرد به فوق تخصص غدد کودکان ارجاع داده شود و قبل از بسته شدن صفحه رشد، داروهای تزریقی از قبیل هورمون رشد تجویز شود.

برای مطالعه عواملی که می توانند به رشد کمک کنند به پست عوامل موثر بر رشد قد مراجعه کنید.

به طور کلی در نظر داشته باشیم رسالت والدین توجه به سلامتی و شکل گیری شخصیت مناسب فرزندان است و معیارهای ظاهری مانند قد نباید موجب نگرانی والدین و کاهش اعتماد به نفس فرزندان شود.

امیدواریم مطلب صفحه رشد و افزایش قد در کودکان و نوجوانان برای شما مفید بوده باشد.

با تشکر از پروفسور رویا کلیشادی

مجله اینترنتی تحلیلک