همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک، در این بخش قصد داریم با معرفی اماکن گردشگری ایران در خدمت شما باشیم. امیدواریم که شما عزیزان بتوانید به این اماکن زیبا سر بزنید و خوشحال می شویم که تجربه های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. این مطلب به معرفی حمام چهار فصل اراک در استان مرکزی اختصاص دارد.
حمام چهار فصل کجاست؟
حمام چهار فصل اراک که امروزه یکی از زیباترین موزه های مردم شناسی ایران به شمار می رود، از جاذبه های گردشگری استان مرکزی است.
این حمام از چهار بخش مجزای مردانه، زنانه، حمام مخصوص اقلیت‌های مذهبی و همچنین حمام خصوصی تشکیل شده است.
آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می‌شده و تقریبا تمام بنای داخلی حمام به وسیله کاشی های معرق هفت رنگ تزئین شده‌اند.
نام چهار فصل برگرفته از تابلوهای کاشی کاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه مردانه است که بنا بر شرایط مختلف فصول سال (فصل‌های چهارگانه) به تصویر کشیده شده است.
روی این کاشی‌های لعاب‌دار، نقوشی از مناظر طبیعی، شکارگاه و… دیده می‌شود. همچنین کاشی‌هایی که نقوش آنها شکارگاهی است و شامل جنگ بین شیر و اژدها و شیر و گاو است که در هر دو آن شیر حیوان غالب است و به احتمال قوی بدین معنا به کار برده شده که در این حمام گرما به سرما غالب است چرا که شیر در عربی اسد خوانده می‌شود که یکی از ماه های گرم تابستان است و به این ترتیب مردم را برای ورود به حمام و استفاده از آن مشتاق‌تر می‌کرده است.
بیشتر بخوانید: معرفی حمام وکیل کرمان
حمام چهار فصل اراک سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
موزه مردم شناسی اراک: در استان مرکزی ۶ موزه مردم شناسی وجود دارد که قدیمی‌ترین آنها، موزه حمام چهارفصل اراک است.
حمام چهارفصل در عهد قاجاریه به همت حاج محمد ابراهیم خوانساری بنا و اکنون به گنجینه ای زیبا و گرانقدر تبدیل شده است.
در باب انگیزه‌ی ساخت حمام نقل شده است که به برکت آرامش نسبی دوره ناصری، سلطان‌آباد یا اراک از رونق اقتصادی خوبی برخوردار شده بود و حاکمان محلی، به خصوص برادر امیرکبیر (میرزا حسن‌خان)، مستوفی‌الممالک و نمایندگان او با رعایا و مردم خوش‌رفتاری می‌کردند. این مسئله سبب شده بود ۸۵ خانوار یهودی از سنجان و روستاهای اطراف به سلطان‌آباد (اراک) مهاجرت کنند.
آنها در شمال‌شرقی گذر سپهداری در ضلع شرقی خیابان محسنی ساکن شدند. این گروه، از تأسیسات و امکانات شهری برخوردار بودند، اما حمام نداشتند. بزرگان اقلیت‌ها به مراجع و علمای شهر رجوع کرده و خواستار حل این مشکل شدند. حاج محمدابراهیم خوانساری، از بزرگان آن روز شهر، برای حل این مشکل پیش قدم شد تا حمامی بسازد که همه مردم و اقلیت‌ها با رعایت مسائل شرعی به آسانی از آن استفاده کنند. وی دستور داد در مقابل قلعه شخصی وی حمامی بسازند. به این ترتیب ساختمان حمام پس از شکل‌گیری شهر اراک در حدود ۱۰۰ سال پیش و در زمان حکومت احمدشاه قاجار توسط محمد ابراهیم خوانساری بنا شد. این بنا در خلال سال‌های ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۴ و طی حدود ۳۸ ماه احداث شد.
حمام چهار فصل اراک تنها حمام کشور است که در آن قسمتی مجزا برای اقلیت‌های مذهبی وجود دارد.
بیشتر بخوانید: معرفی غار یخی چما در استان چهارمحال و بختیاری
بخش عمده تزئینات در حمام چهار فصل را کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی تشکیل می‌دهد که بسیار زیبا و هنرمندانه اجرا شده و دارای نقوش بسیار زیبای انسانی، حیوانی و گیاهی با کاشی های خشتی و قالبی و فتیله ای با نقوش گیاهی اسلیمی و ختایی و نقوش هندسی و گردان است. این نقوش شامل پیچک‌ها، گل و بوته و غنچه و برگ و برگچه است و نقوش انسانی مرکب از نقش سربازانی با پوشاک دوره‌ی قاجار است.
رنگ‌های به کار رفته در کاشی‌ها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است. کف حمام نیز با سنگ‌های سیاه، ملات آهک و ساروج کف‌سازی شده است. حوضی صلیبی‌شکل در کف سربینه قرار گرفته که با سنگ سیاه ساخته شده و به منظور پاشویی افرادی که از حمام گرم بیرون می‌آیند مورد استفاده قرار می‌گرفت.
سربینه حمام چهار فصل اراک دارای چهار سکو است که هر کدام از آنها از یک طرف به گرم خانه و از طرف دیگر و با پله هایی قوس‌دار به خیابان می‌رسند. یک ورقه مسی به صورت یکپارچه کف خزینه اصلی آب گرم را فرا گرفته و در زیر آن نیز گلخن حمام واقع شده است.
یکی از زیباترین بخش های حمام چهار فصل اراک قسمت سربینه زنانه است که گنبد آن بدون بر پاداشتن ستون بنا شده است و این مسئله از نظر معماری با توجه به امکانات کم آن دوران قابل توجه است.
حمام زنانه و بخش اقیلت های مذهبی یا خصوصی دارای یک سربینه زنانه است، اما گرم‌خانه آن دارای بخش خصوص و عمومی است که شاید بتوان گفت در نوع خود بی نظیر است. سقف تمامی بخش‌های حمام دارای سقف به طرح «گنبد طاقی» است که با آجر، ملات، گچ و آهک ساخته شده است.
سربینه حمام مردانه با کاشی خشتی هفت رنگ با طرح‌های متنوع تزئین یافته است و تمام سطوح داخلی آن نیز با کاشی و طرح‌های اسلیمی و ختایی مزین گردیده است. گنبد اصلی سربینه بر روی هشت ستون اصلی قرار دارد که این ستون‌ها نیز به شکل هنرمندانه‌ای کاشی کاری شده و دارای پیچک‌های بسیار زیبایی است.
بیشتر بخوانید: غار علیصدر همدان
از جمله ویژگی‌های معماری سربینه علاوه بر طرح قرینه‌سازی و رسم‌بندی‌ها و نحوه ستون‌بندی آن، همین کاشی کاری‌ها است که شامل کاشی کاری‌های قالبی و پیچکی است و تمام سطح سربینه مردانه به وسیله همین کاشی‌ها تزئین یافته است.
در حال حاضر اشیای باستانی متفاوتی از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام مانند سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه‌های دوره‌ی قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلم‌زنی، خمره‌های سفالی، لوازم ریسندگی، اسباب قدیمی حمام، ده‌ها پیکره مربوط به مردم‌شناسی در این حمام نگهداری می شود. اشیای به دست آمده از کاوش‌های منطقه‌ی باستانی زلف‌آباد فراهان نیز در این موزه به نمایش درآمده‌اند.
این مجموعه کم‌نظیر در ضلع شرقی خیابان شاهپور قدیم و خیابان دکتر بهشتی (عباس‌آباد) فعلی واقع است.
مجله اینترنتی تحلیلک
