درس 33 دروس هیئت در ادامه مبحث تحصیل عرض بلد: 4- و اگر عرض بلد زائد بر میل کلی و کمتر از تمام میل کلی بوده باشد، بلد ذوظل واحد است مطلقاً خواه شمالی باشد و خواه جنوبی، زیرا که در این آفاق هیچگاه شمس به سمت رأس نمی رسد و ظل شاخص در وقت ظهر منعدم نمی گردد.
درس سی و دوم دروس هیئت – نحوه محاسبه عرض جغرافیایی (تحصیل عرض بلد): این درس نیز در تحصیل عرض بلد به تفضیلی بیش از پیش است. نخست باید مقدمه ای در تقسیم آفاق عنوان کنیم که خود ضابطه ای اصیل و مفید در مسائل هیوی است و آن این که در اصطلاح علم هیأت، بلد یا ذوظل واحد است و یا ذوظلین است و یا ذوظل دائر است.
درس 31 دروس هیئت با موضوع طول و عرض بلاد: این درس تتمّه درس پیش است. چون عرض بلد اقصر قوسی از دائره نصف النهار است که میان سمت الرأس یعنی قطب ظاهر افق، و میان معدل النهار افتد، لاجرم ارتفاع دائره معدل النهار از افق تمام عرض بلد خواهد بود و چون ارتفاع شمس را در هنگام موافات مرکز آن بدائره نصف النهار -در فرض مذکور- أخذ کرده ایم و میل کلی را بر آن افزوده ایم حاصل ارتفاع دائره معدل النهار می باشد که تمام عرض بلد است و چون آنرا از نود بکاهیم قوسی باقی، خود عرض بلد خواهد بود.
درس 30 دروس هیئت – طول و عرض بلاد: در مسائل هیوی احتیاج مبرم به معرفت اطوال و عرض بلاد است. از آنجمله مسأله تحصیل سمت قبله است که اکثر طرق آن باید از علم به طول و عرض بلد بدست آید. اکنون برخی از مطالب در پیرامون عرض بعرض می رسانیم.
درس بیست و نهم دروس هیئت – دایره وسط سماء رؤیت، یا دایره عرض اقلیم رؤیت: در علم هیأت از هشت اقلیم بحث می شود: هفت اقلیم زمینی و یک اقلیم آسمانی. در صحف عرفانی نیز از هشت اقلیم سخن بمیان می آید: هفت اقلیم ارضی و یک اقلیم فوق طبیعت و ورای آن که آنرا عالم منفصل نیز می گویند.
درس بیست و هشتم دروس هیئت – دایره اول السموت، دایره مشرق و مغرب: جمع سمت سموت است مثل رخت و رخوت، و شرط و شروط و نظائر آنها. و دائره اول السموت مبدء سمت است که اوّل سموت است. در بسیاری از کتابها اول السموت به اوّل السموات تحریف شده است که کاتب یا حروف چین آنرا سماوات جمع سماء پنداشته است.
درس بیست و هفتم دروس هیئت – دایره ارتفاع: آن را بدین جهت دائره ارتفاع گویند که ارتفاع و انحطاط کوکب و اجزاء فلک یعنی اجزاء قبه جسم کل که بر سطح فلک اعلی برده میشوند، بدو معلووم شود.
درس بیست و ششم دروس هیئت – فلک هیوی و عرض بلد: هیأت فلک -یعنی قبّه جسم کل- نسبت به زمین، از سخن سرایان به خیمه و کِلّه تشبیه و تعبیر شده است.
درس بیست و پنجم دروس هیئت – دلیل نامگذاری دایره نصف النهار: در شرع محمّدی -علی صادعه الصلوه والسلام- در تعیین مواقیت عبادات، مقدار یوم مابین طلوع فجر ثانی یعنی صبح صادق تا زوال حمره مشرقیه از قِمَّه الرأس که دالّ بر غروب شمس است، می باشد؛ و مقدار شب از غروب شمس تا طلوع فجر ثانی.
درس بیست و چهارم دروس هیئت – طالع و شرف و هبوط کواکب: دائره نصف النهار را بدین سبب دائره نصف النهار گویند که چون مرکز جرم شمس مثلاً، به حرکت اولی در فوق الارض با او موافات کند یعنی بدو رسد، زمان روز به تقریب نصف شود؛ و به بیان دیگر قوس نهار شمس در آن هنگام به تقریب نصف شود.
