این مطلب به درس دهم کتاب دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی علامه حسن زاده آملی با عنوان دایره میل اختصاص دارد.

درس ۱۰

دایره میل

میل کلی در ازای میول جزئیه است یعنی ابعاد دیگر اجزای منطقه البروج از معدل النهار که باید معدل را اصل قرار داد و ابعاد اجزای منطقه البروج را به نسبت با آن تحصیل کرد. و در محاسبات فلکی و دوائر کروی هرگاه بخواهیم بعد نقطه ای از دائره عظیمه ای را بدست آوریم، باید دائره عظیمه دیگری از آن نقطه مفروض و دو قطب دائره ای که مبدأ مفروض است بگذرانیم تا بر آن قائمه شود و بعد جانب اقرب که اقصر خطوط واصله بین آن نقطه و دائره مبدأ است بدست آید.^الف

حال بدان که دائره عظیمه ای که به جزئی از فلک البروج یعنی منطقه البروج، و یا به مرکز کوکبی، و یا به نقطه مفروضی و به دو قطب معدل النهار گذرد که قائم بر عظیمه معدل النهار خواهد بود آن را دائره میل گویند. پس دائره ماره به اقطاب اربعه یکی از دوائر میول باشد و در نسب اربع نسبت میان دائره ماره باقطاب اربعه و دائره میل عموم و خصوص مطلق بود.^ب

مرکز کوکب عبارتست از طرف خطی که از مرکز عالم خارج شود و به مرکز آن کوکب گذرد و به سطح فلک اعلی منتهی شود و همچنین موضع نقطه مفروض و یا جزوی از فلک البروج. زیرا که مثلثات کروی را هنگام محاسبت در یک سطح باید ترسیم کرد. و از بالا بردن کوکب و نقطه و جزو مفروض بدان نحو مذکور و آنها را در یک سطح فلکی قرار دادن نتیجه مطلوب حاصل می گردد و اخلالی روی نمی آورد.^ج

قوسی از دائره میل که میان جزوی از فلک البروج و معدل النهار افتد که قطب معدل و فلک بروج در میان نباشد یعنی از جانب اقرب بوده باشد، آن را میل اول آن جزء گویند.

و قوسی از این دائره که میان مرکز کوکب و یا نقطه مفروض و معدل النهار از جانب اقرب افتد و یا قوسی اقرب از آن نبود، بعد آن کوکب گویند و بعد آن نقطه مفروض نیز گویند. پس هرگاه مرکز کوکب بر قطب معدل افتد بعد او ربع دور بود چه در این صورت قوسی اقصر از آن متصوّر نبود.^د

اطلاق میل بر بعد نیز شده است ولیکن شهرت بر آنست که گفته ایم تا تفرقه میان اجزاء بروج و کوکب و نقطه مفروض باشد و اشتباه نشود. و در کتب فن چه بسا نقطه می گویند تا کوکب و جز آن را شامل شود. و به تمام این هر دو قوس که بعد آن جزء، و یا بعد کوکب از قطب اقرب معدل بود در محاسبات بسیار نیاز افتد.

برای مطالعه درس یازدهم دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی اینجا را کلیک کنید.

بیان (درس دهم دروس هیئت – دایره میل)

الف)
بیان:
در محاسبات فلک برای تعیین فاصله (یا بعد) یک نقطه مفروض یا یک کوکب و یک جزءی از یک دائره عظیمه از یک دائره عظیمه مبدأ دیگر، نیازمند رسم دائره عظیمه ای هستیم که علاوه بر عبور از نقطه مفروض  از دو قطب عظیمه مبدأ نیز عبور کند که در این صورت بر آن عمود نیز خواهد بود.

ب)
بیان:
هرگاه بخواهیم فاصله نقطه یا کوکب و یا هر جزء عظیمه ای را از معدل النهار محاسبه کنیم بنا بر توضیحات فوق دایره ترسیم می کنیم که دایره میل نام دارد. دایره ماره به اقطاب اربعه که قوس میان معدل و منطقه در آن نیز میل کلی است، یکی از دوائر میول است.

درس دهم دروس هیئت – دایره میل

ج)
بیان:
در کلیه محاسبات علم هیئت، نقاط مفروض، کوکب، دایره های عظیمه و … را در یک سطح در نظر میگیریم تا امکان محاسبه کردن فراهم آید که در این علم کلیه محاسبات را در فلک نهم در نظر می گیریم.

د)
بیان:
در زمانی که یک قوس میان دو دایره عظیمه در نظر گرفته می شود، از جانب اقرب بودن به منزله کوچک تر از ۹۰ درجه بودن و نرسیدن به قطب هر یک از دو دایره است.

درس دهم دروس هیئت – دایره میل

یادداشت
لازم به ذکر است که مطالب قیدشده فوق تحت عنوان بیان، نکات و … در حد فهم این نگارنده حقیر است، بنابراین اکیداً توصیه می‌گردد علاوه بر مطالعه اصل کتاب، پیگیری مستمر جلسات تدریس استاد صمدی آملی در خصوص شرح کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی جناب علامه حسن‌زاده آملی، به مباحثه نیز بپردازید.

کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی علامه حسن‌زاده آملی که توسط استاد صمدی آملی تدریس شده است.

مجله اینترنتی تحلیلک