«زندگینامه آلفرد نوبل»

آلفرد نوبل شیمی‌دان، مهندس، مخترع، تاجر و دانشمند بشردوست سوئدی و یکی از مشهورترین دانشمندان حامی صلح بود. او بیش از هر چیز با اختراع دینامیت و جایزه‌ی مشهور صلح نوبل شناخته می‌شود.

آلفرد نوبل دانشمند بزرگی بود که یک پارادوکس علمی از خود به‌جای گذاشت؛ علاوه بر اختراع دینامیت و سایر مواد منفجره از ثروت عظیم به دست آمده از ۳۵۵ حق ثبت اختراع خود، برای تأسیس بنیاد جوایز نوبل استفاده کرد.

میراث بزرگی که از آلفرد نوبل باقی مانده، بنیاد صلح نوبل و جایزه‌ی آن است که هرساله به دانشمندان علوم مختلف، ادیبان و فعالان صلح جهانی اهدا می‌شود.

با ما باشید؛ زندگینامه آلفرد نوبل

زندگینامه آلفرد نوبل

آغاز کودکی

آلفرد برنارد نوبل در ۲۱ اکتبر سال ۱۸۳۳ در استکهلم، پایتخت سوئد متولد شد. او، نوهٔ یکی از دانشمندان قرن هفدهم میلادی، اولاس رودبک (۱۶۳۰–۱۷۰۸)، فرزند سوم امانوئل نوبل (۱۸۰۱–۱۸۷۲) که تنها تا ۱۴ سالگی تحصیلات رسمی را گذرانده بود و مادر او آندریته آلسل (۱۸۰۵–۱۸۸۹) بود.

پدر و مادر آلفرد نوبل در سال ۱۸۲۷ با هم ازدواج کردند و ۸ فرزند داشتند. البته فقر این خانواده و بیماری‌های شایع آن دوران باعث شد تنها آلفرد و سه برادرش در کودکی زنده بمانند و به سن جوانی برسند.

آلفرد نوبل در دوران کودکی اغلب به بیماری های متعدد دچار بود و مراقبت های مادرش از او سببب شکل گیری پیوند عمیقی میان آن دو شده بود. پدر او تاجر ورشکسته ای بود که به دلیل فقر و تنگدستی برای شروع کسب و کار جدید زمانی که آلفرد ۴ سال داشت راهی فنلاند شد و درآمدش را برای خانواده اش می فرستاد.

وی مانند همه همسالان خود در سن ۷ سالگی تحصیلات خود را آغاز کرد اما به دلیل شرایط اقتصادی راهی مدرسه ای که مخصوص فقرا بود، شد که محیط مناسبی نداشت. با این حال او در این مدرسه به‌ خوبی تحصیل کرد و با هوش بالا و تلاش بسیار به یکی از دانش‌ آموزان نمونه این مدرسه تبدیل شد.

تا اینکه در سال ۱۸۴۲ زمانی که آلفرد ۹ سال سن داشت همراه خانواده اش به سن‌ پترزبورگ، پایتخت آن زمان روسیه نقل مکان کردند چرا که پدرش در آن جا برای ارتش روسیه سلاح تولید می کرد و کسب و کار خوبی راه انداخته بود.

خانواده نوبل در آن جا به ثروت زیادی رسیده بودند و هوش سرشار، قدرت تمرکز فکری، علاقه مفرط به انجام آزمایش‌ها و استعداد او در آموختن زبـان‌های خارجی و تمام ایـن مـشخصات موجب گردید که پدرش -امانوئل- تصمیم بگیرد که او را برخلاف برادران بزرگترش که نزد خود معلوماتی کسب کرده بودند، از بهترین تحصیلات برخوردار سازد و او را برای تحصیل نزد معلمان خصوصی در روسیه فرستادند.

آلفرد نوبل جوان، به سرعت در شیمی مسلط شده و به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی و همچنین زبان مادری‌ اش، سوئدی، تسلط کافی پیدا کرد.

نوبل در ۱۶ سالگی علاقه‌ زیادی به نویسندگی پیدا کرد. پس از تحصیل زبان انگلیسی او به نمایشنامه‌های شکسپیر علاقه‌مند شد و تحت تأثیر پرسی شلی، به شاعری مشغول شد. اما پدر آلفرد که دوست داشت فرزندش بر روی کسب و کار خانوادگیشان تمرکز کند به او پیشنهاد سفر به دور اروپا و آمریکا را داد و نوبل نیز این پیشنهاد را پذیرفت.

نوبل برای یک تور اروپا روسیه را ترک کرد و پس از یک سال اقامت در پاریس، برای تحصیل در رشته شیمی، به ایالات متحده مهاجرت کرد. او در ۱۸ سالگی به آمریکا رفت و علاوه بر مطالعه‌ی بیشتر شیمی، زیر نظر دانشمند و مخترع آمریکایی جان اریکسون به تحصیل پرداخت. اریکسون مخترع اولین آیرونکلاد (نوعی کشتی جنگی) آمریکا در خلال جنگ‌ های داخلی این کشور بود.

بیشتر بخوانید: زندگینامه خیام نیشابوری شاعر، دانشمند و حکیم ایرانی

زندگینامه آلفرد نوبل و اختراع دینامیت

پس از پنج سال، او به روسیه بازگشت و در کارخانه پدرش، کار ساخت تجهیزات نظامی برای جنگ کریمه (Crimean War) را آغاز کرد. در سال ۱۸۵۹، در پایان جنگ، شرکت خانواده نوبل ورشکست شد. این خانواده به سوئد بازگشتند و نوبل خیلی زود آزمایشات مربوط به مواد منفجره را آغاز کرد.

در سال ۱۸۶۴، زمانی که نوبل ۲۹ ساله بود آزمایشاتی را برای تولید نیتروگلیسیرین آغاز کرد. آزمایش بر روی نیتروگلیسیرین باعث یک انفجار بزرگ در کارخانه‌ این خانواده سوئدی و منجر به کشته شدن ۵ نفر از جمله امیل، برادر کوچک آلفرد، شد. آلفرد به طرز چشمگیری تحت تأثیر این رویداد قرار گرفت و با وجود غم و اندوه زیاد از مرگ برادر، باز هم به تولید نیتروگلیسیرین ادامه داد.

تقاضا برای این ماده‌ی منفجره به حدی بالا بود که با شروع دهه‌ی ۱۸۸۰، نوبل کارخانه‌های تولیدی متعددی برای آن تأسیس کرد. البته برخی از این کارخانه‌ها که در اقصی نقاط اروپا و آمریکا تأسیس شده بودند، در حین انجام فرآیند دچار حادثه‌ی انفجار و آتش‌سوزی می‌شدند. با این حال آلفرد نوبل تلاش کرد تا ماده منفجره ایمن تری تولید کند. در سال ۱۸۶۷، او مخلوطی از نیتروگلیسیرین و یک ماده جاذب را ثبت کرد و آنچه را که در نهایت تولید شد، “دینامیت” نامید. اختراع دینامیت، ماده‌ی منفجره‌ ای امن‌تر را به بازار عرضه کرد که البته قدرت انفجاری کمتری نسبت به نیتروگلیسیرین داشت.

نام دینامیت از کلمه‌ی یونانی دینامیس (Dynamis) گرفته شده که به معنای قدرت است. نوبل در ابتدا بر این باور بود که اختراعش تنها برای مقاصد صلح‌آمیز استفاده خواهد شد. او در این باره گفته بود:

“اختراع من یعنی دینامیت به زودی بیش از هزاران کنوانسیون بین‌المللی به صلح کمک خواهد کرد. وقتی مردم بفهمند که هر ارتشی در یک لحظه انفجار احتمال نابودی دارد، ناچار به سمت صلح می‌ روند.”

بیشتر بخوانید: زندگینامه ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی

آلفرد نوبل و اختراع ژلینیت

اختراع بزرگ بعدی آلفرد نوبل، ژل انفجاری یا ژلینیت بود. او در سال ۱۸۶۶ تلاش‌ برای اختراع این ماده را آغاز کرد و سرانجام در سال ۱۸۷۵ موفق به ساخت آن شد. این ماده از گلیسیرین ژلاتینه شده و نیتروسلولز تشکیل شده است.

ژلینیت ماده‌ی بهتری نسبت به دینامیت بود. مزیت های ژلینیت نسبت به دینامیت به شرح زیر است:

• ژلینیت قابلیت استفاده در زیر آب و موارد استفاده‌ی بیشتری نسبت به دینامیت داشت.
• ژلینیت مشکل تعریق دینامیت را نداشت. تعریق دینامیت در زمان نشت نیتروگلیسیرین از درون آن اتفاق می‌ افتاد که خطر انفجار آن را بسیار افزایش می‌ داد.
• ژلینیت قابلیت حمل زیادی داشت. امن‌ تر بود و به هر شکلی تغییر حالت می‌ داد.

این کشف با اینکه با تلاش بسیاری به دست می آمد اما موفقیت تجاری بزرگ دیگری برای نوبل به حساب می‌آمد. تولید این ماده‌ی جدید دشواری‌ها و هزینه‌های خاص خود را داشت و با این که خودش ماده‌ی امنی بود، فرآیند تولید خطرناکی داشت.

آلفرد نوبل و اختراع بالیستیت

اختراع نظامی بعدی آلفرد نوبل، بالیستیت بود. این ماده‌ی اشتعالی به‌عنوان ماده‌ای با دود بسیار پایین توسط این دانشمند سوئدی در زمان اقامت در پاریس اختراع شد. پتنت بالیستیت در سال ۱۸۸۷ در انگلستان و در سال ۱۸۹۱ در آمریکا به نام نوبل ثبت شد. بالیستیت ماده‌ای محرک و قابل استفاده در گلوله‌ و خمپاره‌ بود.

از آنجایی که بالیستیت در فرانسه اختراع شده بود، نوبل برای فروش آن ابتدا به ارتش این کشور پیشنهاد داد اما با پاسخ منفی آن‌ ها روبرو شد. به همین دلیل نوبل به سمت ارتش ایتالیا رفت و مجوز تولید محصول خود را به آن‌ها فروخت. این تصمیم باعث شد تا افکار عمومی و رسانه‌ها بر ضد نوبل شوند که بخش اعظمی از آن به خاطر تلاش‌های دولت فرانسه بود. در نهایت پلیس فرانسه به آزمایشگاه نوبل حمله و تمامی مواد و آزمایشات او را توقیف کرد. نوبل در سال ۱۸۹۱ برای همیشه فرانسه را به مقصد ایتالیا ترک کرد.

آلفرد نوبل و کشف نوبلیوم

نوبلیوم با عدد اتمی ۱۰۲ و نشان NO، در شمار عناصر شیمیایی جدول تناوبی است. این عنصر شیمیایی رادیواکتیو، در سال ۱۹۵۷ در کشور سوئد کشف گردید و به دلیل آن که کشف آن به وسیله انسیستو نوبل انجام شد؛ نام آن را به افتخار آلفرد؛ نوبلیوم نهادند.

آلفرد نوبل و جایزه نوبل

زندگی آلفرد نوبل همیشه با درگیری‌ها و تضادهای درونی همراه بوده است. از طرفی او خود را فردی صادق، دانشمندی سختکوش، مخترع و تاجری موفق می‌دانست. او ریشه‌های فقر در گذشته‌ی خود را هیچ‌گاه فراموش نمی‌کرد و همیشه برای کمک به نیازمندان آماده بود. در مقابل، ثروت او از فروش اسلحه و مواد انفجاری تأمین شده بود و نوبل می‌دانست که اکثر مردم او را به دید فردی فاسد می‌بینند.

در سال ۱۸۸۸، برادر نوبل، لودویگ در حالی که در فرانسه بود درگذشت. یک روزنامه فرانسوی به اشتباه آگهی ترحیم نوبل را به جای لودویگ منتشر کرد و نوبل را به دلیل اختراع دینامیت محکوم کرد. نوبل که از این رویداد برانگیخته شده بود و این که ممکن است در آینده چگونه از او یاد کنند، بخش عمده ای از املاک خود را فروخته و برای بزرگداشت مردان و زنانی که به خاطر دستاوردهای برجسته در فیزیک، شیمی، پزشکی و ادبیات و برای رسیدن به صلح تلاش کرده‌اند، بنیاد جایزه‌های نوبل را تأسیس کرد. بانک مرکزی سوئد، “Sveriges Riksbank”، جایزه نوبل اقتصاد را به افتخار نوبل تاسیس کرد.

در تاریخ ۲۷ نوامبر ۱۸۹۵ در باشگاه نروژی ها-سوئدی‌ها در پاریس، آلفرد نوبل آخرین وصیت نامه خود را امضا کرد و بیشتر دارایی خود را به جایزه‌ای اختصاص داد تا همه ساله بدون توجه به ملیتی خاص، به افراد شایسته اهدا گردد.

در قسمتی از وصیت نامه آلفرد نوبل آمده: تمام دارایی‌ ام طبق آنچه در پی می‌ آید تقسیم شود. این سرمایه به شکل اوراق بهادار معتبر توسط کارگزارانم از طریق تأسیس یک صندوق به عنوان جایزه سالانه به کسانی اعطا شود که طی سال گذشته خدمت بزرگی به جامعه انسانی کرده باشند.

جایزه نوبل به ۵ قسمت مساوی تقسیم شود و هر یک از آنها به یکی از موارد زیر اختصاص داده شود:

۱- یک سهم برای کسی که مهمترین اختراع یا اکتشاف در زمینه علوم فیزیک انجام داده است.
۲- یک سهم برای کسی که مهمترین یا مفیدترین اکتشاف را در زمینه علم شیمی انجام داده است.
۳- یک سهم برای کسی که مهمترین کشف در رشته فیزیولوژی یا پزشکی انجام داده باشد.
۴- یک سهم برای کسی که برجسته‌ ترین اثر ادبی را خلق کند.
۵- یک سهم باقیمانده به کسی تعلق گیرد که بیشترین یا بهترین اقدام را برای ایجاد صلح و برادری و فروکاستن آتش دشمنی بین ملت‌ ها و برقراری دوستی انجام دهد.

آلفرد نوبل در ایران

روایت‌ هایی در خصوص سفر آلفرد نوبل به ایران و شهر رشت وجود دارد.

برادر آلفرد صاحب یک شرکت اکتشاف نفت ساکن شهر رشت و در این شهر با اجازه‌نامه قانونی دولت در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی صاحب انبار نفت بود و در عمارتی دو طبقه در میانهٔ محوطهٔ فعلی صدا و سیمای رشت واقع در خیابان نوبل (بلوار رسالت فعلی) سکونت داشت.

او در این شهر به تجارت با کشورهای شمال دریاچهٔ کاسپین (خزر) می‌پرداخت. نوبل از برادرش آلفرد هم برای بازدید از ایران و رشت دعوت کرد که او نیز آن زمان که هنوز شهرت چندانی نداشت برای مدتی به ایران می‌ آید و مهمان برادر می‌شود. با فوت نوبل تاجر، از آنجا که وارثی نداشت، خانهٔ او متروک می‌ شود.

درگذشت آلفرد نوبل

آلفرد نوبل در سال های پایانی زندگی خود زمانی که ۵۷ ساله بود به ایتالیا نقل مکان کرد و در شهر کوچکی از توابع سان ریمو ساکن شد. وی در این سال‌ ها از بیماری قلبی رنج می‌ برد که به طور عجیبی با کمی نیتروگلیسیرین تا حدودی درمان می‌ شد.

آلفرد نوبل، در ۱۰ دسامبر ۱۸۹۶، در سان ریمو ایتالیا بر اثر سکته قلبی درگذشت. نوبل پس از کسر مالیات و ارثی که طبق وصیت نامه به افراد مختلف واگذار شد، ۳۱،۲۲۵،۰۰۰ کرون سوئد (معادل ۲۵۰ میلیون دلار آمریکا در سال ۲۰۰۸) را برای تأمین بودجه جوایز نوبل به جا گذاشت.

آلفرد برنارد نوبل هرگز ازدواج نکرد. مقبرهٔ وی در نورّابگراونینگزپلاتسن در استکهلم قرار دارد.

جالب است بدانید آلفرد نوبل با وجود نداشتن تحصیلات آکادمیک، زبان‌های سوئدی‌، فرانسوی‌، روسی‌، انگلیسی،‌ آلمانی و ایتالیایی را به روانی صحبت می‌کرد و همچنین مجموعه اشعاری را به زبان انگلیسی سروده است.

همچنین آلفرد نوبل در روزهای پایانی عمرش نمایشنامه‌ای چهار صفحه‌ای را با نام «مکافات» برگرفته از اثر «پرسی شلی» به نگارش درآورد. تنها چهار نسخه‌ کپی از این نمایشنامه باقی ماند، زیرا اندکی پس از مرگ، تمام نسخه‌های آن به اتهام مطالب کفرآمیز و غیراخلاقی سوزانده شد اما در سال ۲۰۰۳ نسخه‌ دوزبانه‌ «مکافات» برای نخستین‌بار به چاپ رسید.

• اگر هزاران ایده داشته باشم و تنها یکی به نتیجه برسد، موفق خواهم بود.
• امیدواری پوششی برای حقیقت است.
• فریب و حیله، بزرگ‌ترین صنعت دوران ما پس از کشاورزی است.
• قناعت، تنها ثروت واقعی جهان است.
• خانه جایی است که من کار می‌کنم و من همه جا در حال کار کردن هستم.

مجله اینترنتی تحلیلک