«زندگینامه ایرج بسطامی استاد بی بدیل موسیقی سنتی ایرانی»
ایرج بسطامی خواننده نام آشنای موسیقی سنتی ایرانی است که با آوازها و تصنیف های بی نظیرش تا به امروز نام خود را به یادگار گذاشته است. وی در عین حال که از صدای رسا، پر وسعت و مستقل برخوردار بود، شخصیت و هویت آوازی منحصر به فردی داشت و به این سبب آواز او تنها به خودش شبیه بود.
ایرج بسطامی در سن ۴۰ سالگی توانست طی ۱۴ سال فعالیت پر افتخار، ۱۱ آلبوم موسیقی ماندگار از خود به یادگار بگذارد. تصنیف گل پونه ها معروف ترین اثر ایرج بسطامی است که مربوط به آهنگی از حسین پرنیا بر روی شعری از هما میر افشار است که پس از مرگ ایرج بسطامی آوازه ملی یافت.
از دیگر آثار معروف ایرج بسطامی می توان به تصنیف وطن من اشاره کرد که مربوط به آهنگی از پرویز مشکاتیان بر روی شعری از ملک الشعرا بهار است و از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شد.
با ما باشید: زندگینامه ایرج بسطامی استاد بی بدیل موسیقی سنتی ایرانی
بیشتر بخوانید: زندگینامه استاد ابوالحسن صبا یکی از نوابغ موسیقی ایران
زندگینامه ایرج بسطامی
ایرج بسطامی در سال ۱۳۳۶ در شهرستان بم استان کرمان و در خانواده ای هنرمند زاده شد. تمام اعضای خانواده او، از جد پدری گرفته تا پدربزرگ و پدر در زمینه آواز خوانی و نواختن سازهای مختلف تجربه و تبحر فراوان داشتند.
رشد او در خانواده ای هنرمند و علاقه مند به موسیقی همراه با استعداد ذاتی اش موجب شد که او از همان پنج سالگی به خواندن آواز علاقه نشان دهد. این علاقه و پیگیری موجب شد که پدربزرگ به استعداد شگرف وی در زمینه فراگیری آواز پی ببرد و بارها به دیگران تأکید کند «او در آینده خواننده بزرگی خواهد شد». از این رو پدر ایرج بسطامی تمام تلاش خود را به کار گرفت تا این کودک مستعد را در مسیر صحیح آموزش قرار دهد و اینگونه شد که ایرج نخستین معلم آواز خویش را در خانه و در هیئت پدر یافت.
بیشتر بخوانید: زندگینامه قمرالملوک وزیری نخستین زن خواننده تاریخ معاصر ایران
ایرج بسطامی در سنین نوجوانی مجذوب عموی بزرگوارش یدالله بسطامی که مردی مهربان و از نوازندگان چیره دست بم و معلم موسیقی بود، شد. در همین ایام گروهی با همکاری برادران بسطامی و با سرپرستی یدالله بسطامی تشکیل شد که در رادیو و تلویزیون آن زمان و اردوهای رامسر برنامه اجرا می کردند. مدتی بعد ایرج بسطامی به کمک زنده یاد حسین سالاری که از نوازندگان نامدار کرمان بود به کلاس آواز استاد محمدرضا شجریان راه یافت و شروع به فراگیری آواز و ردیف های آوازی کرد.
در آن زمان او علیرغم مشکلات راه و مسافت زیاد، هفته ای یک بار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران می آمد. سپس اتاقی در محله پامنار تهران اجاره کرد. در آن سال ها هیچ چیز ایرج را از ادامه تمرینات باز نمی داشت، مشکلات شخصی، تحولات عظیم اجتماعی همچون انقلاب ایران و … هرگز لحظه ای در روند فراگیری این هنرمند عاشق موسیقی خللی ایجاد نکرد.
آغاز فعالیت هنری ایرج بسطامی
ایرج بسطامی پس از تعلیم دیدن نزد استاد شجریان نزد استاد پرویز مشکاتیان رفت و به فراگیری تلفیق شعر و موسیقی و ادامه ردیف های آوازی پرداخت. اولین همکاری وی با گروه استاد مشکاتیان، اجرای آهنگ “افشاری مرکب” در تالار رودکی بود که چند شب متوالی اجرا شد. سبک نو و تازه ایرج در ارایه این آهنگ سبب شد تا با تیراژ گسترده ای در قالب نوار و سی دی روبرو شود. آلبوم هایی نظیر سکوت، افشاری مرکب، افق مهر، مژده بهار، تحریر خیال، رقص آشفته و فسانه، از جمله آثار ماندگار استاد بسطامی است.
آهنگ مژده بهار ایرج بسطامی، نخستین بار سال ۱۹۹۰ در کنسرت های اروپا اجرا و سپس در ایران ضبط شد. افق مهر نیز آهنگی بود که از اشعار خواجوی کرمانی برگزید و پرویز مشکاتیان کار ساخت آن را انجام داد و بسطامی آن را با صدای دلنشینش به اجرا در آورد.
ایرج بسطامی در سال ۱۹۹۴ با گروه پرویز مشکاتیان عازم اروپا شد تا در یک دوره گسترده سه ماهه در آنجا به اجرای آهنگ بپردازد. پس از پایان این سفر و بازگشت به کشور، بسطامی کار خود را روی اشعار ملک الشعرای بهار شروع کرد و این آلبوم «وطن من» نام گرفت و در سطح گسترده منتشر شد. در میان قطعات این آلبوم، تصنیف وطن من از طرف سازمان یونسکو به عنوان سرود ملی اعلام شد. مشکاتیان تنها افتخار زندگی اش را ملی شدن ترانه وطن من با صدای بسطامی در سازمان یونسکو می دانست.
بشنوید:
تصنیف زیبای وطن من ایرج بسطامی
آلبوم موسیقی «رقص آشفته» به آهنگسازی حسین پرنیا یکی از آلبوم های موسیقی ایرج بسطامی بود که در ۱۳۸۱ خورشیدی توسط انتشارات آواز بیستون منتشر شد. این آلبوم موسیقی شامل ۱۰ تصنیف و ساز و آواز بود که در این میان، قطعه سوم آن یعنی «تصنیف گل پونه ها» با شعری از هما میر افشار به شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت.
این اثر یکی از زیباترین و معروف ترین آثار ایرج بسطامی است که به خصوص بعد از درگذشت او طی حادثه زلزله بم، آوازه ای ملی پیدا کرد. نسخه اصلی و استودیویی این تصنیف در همین آلبوم و نسخه‌های کوتاه تر مربوط به اجراهای زنده در آلبوم‌های «رقص آشفته» و «کنسرت گل پونه‌ها ۱» منتشر شده است.
بشنوید:
تصنیف زیبای گل پونه ها ایرج بسطامی
بسطامی در آلبوم رقص آشفته با ترجیع‌بند “من ماندم تنهای تنها” و در مجموعه‌ی افق مهر با “ای خوشا مست و خراب اندر خربات آمده” بر سر زبان ها افتاد.
ویژگی آثار ایرج بسطامی
ایرج بسطامی در طول فعالیت هنری خود با پیشنهادهای متفاوتی روبرو می شد، از همین رو سعی می کرد کارهای درست و قابل تامل را بپذیرد و سایر کارها را رد کند. با این وجود جبر روزگار و ناملایماتی که در جامعه هنری ایران وجود دارد، باعث شد تا ظرفیتی که در صدایش بود، هرگز تجلی پیدا نکند.
بیشتر بخوانید: زندگینامه جلیل شهناز سرشناس ترین نوازنده تار ایران
صدای بسطامی در مقایسه با همه خوانندگان موجود و حتی خوانندگان چند دهه گذشته از ویژگی های ممتازی برخوردار بود، نخست آنکه درکی درست و طبیعی از محتوای موسیقی دستگاهی ایران داشت. دوم، حجم قابل قبول صدا هم در منطقه بَم و هم در منطقه اوج داشت و در آخر جنس صدا، قدرت تحریر و سازگاری خیلی سریع با موسیقی که می‌بایست اجرا کند، داشت.
بسطامی ورای ظاهر ساده، شخص هوشمندی بود. این هوشمندی به علاوه تکنیکی که در آوازش وجـود داشـت، بـاعث شد با هر آسامبلی اعم از ارکستر سازهای ملی، سمفونیک و…سازگار باشد.
زندگی خصوصی ایرج بسطامی
ایرج بسطامی زمانی که در حال فراگیری آواز در تهران بود، برادرش (نصرت الله) مخارج زندگی او را تامین می کرد و زمانی که در فعالیت هنری خود به اوج رسید با مرگ برادرش مواجه شد، از همین رو برای ادای دین و سرپرستی از بازماندگان برادرش به بم بازگشت.
ایرج بسطامی هرگز ازدواج نکرد و به دور از جنجال و هیاهوی هنری در شهرستان بم استان کرمان به تدریس آواز برای جوانان محروم و مستعد بم و سرپرستی خانواده برادرش پرداخت.
درگذشت ایرج بسطامی
ایرج بسطامی خواننده توانای ایران زمین در سحرگاه پنجم دی ۱۳۸۲هجری خورشیدی، زمانی که زمین لرزه بی مهیب شرق استان کرمان، بم را به لرزه انداخت و آن فاجعه عظیم را برجای گذاشت همراه سایر مردم و همشهریانش به دیار باقی شتافت و مردم را در غمی بزرگ غرق کرد. این حادثه ناگوار که هنوز هم ثمره آن از چهره شهر بم پاک نشده و یادگاری ناخوشایند از غرش زمین است.
واکنش هنرمندان به درگذشت ایرج بسطامی
پایان زندگینامه ایرج بسطامی نه تنها داغ مردم مصیبت‌زده‌ی بم را دو چندان کرده بود، بلکه جامعه‌ی هنری موسیقی ایران را نیز در شوک فرو برد.
محمدرضا شجریان:
«ایرج بسطامی ۶ سال شاگرد من بود. تا میانه دوره عالی هم با من کار کرد. آینده خوبی برایش پیش‌بینی می‌کردم. گلی بود که خیلی زود پرپر شد.»
پرویز مشکاتیان:
«ایرج خیلی پتانسیل داشت. وقتی می‌گویم خیلی واقعاً اعتقاد دارم چون من در هیچ زمینه‌ای اغراق نمی‌کنم. ایرج یک حنجره استثنایی بود، حیف.»
ایرج خواجه امیری:
«صدایش خاص و تکرار نشدنی است. گام‌هایی که می‌خواند را کمتر کسی می‌توانست بخواند ولی خشم طبیعت آن را از ما گرفت»
شهرام ناظری:
«زود رفت، من صدای ایرج بسطامی را می‌پسندیدم. به نظرم امتیاز وی در این بود که در میان خوانندگان همسن و سال خود که اکثراً راه تقلید را پیشه کار خود ساخته بودند وی مقلد نبود و همین امتیاز بسیار بزرگی برای یک خواننده است. در ضمن ایرج بسطامی سعی داشت احساس منطقه، قومیت و جغرافیای دیار خویش را در صدایش نمایان سازد. همچنین در آثار پرویز مشکاتیان و محمدرضا درویشی آن حس صدای ایرج بسطامی کاملاً نمایان است.»
بیشتر بخونید: زندگینامه غلامحسین بنان خواننده پر احساس ایرانی
حسین پرنیا:
«ایرج بسطامی این خصیصه را داشت که واقعاً آنقدر تمیز کار می‌کرد که کار خیلی راحت و به زیبایی هرچه تمام‌تر خوانده می‌شد و یک ذره تحریر یا خوانشی این طرف آن طرف نمی‌شد. ایرج بعضی اوقات دو برداشت می‌خواند و هر دو آنقدر زیبا بودند که ما نمی‌دانستیم کدام را انتخاب کنیم و روی موسیقی بگذاریم.»
هوشنگ جاوید:
«یقیناً ما به این زودی چهره‌ای مثل بسطامی را نخواهیم داشت و کاش این گوهر در زمان خودش بیشتر درک می‌شد و حال چه فایده دارد که ما در رثای او سخن‌ها بسراییم و از خوبی‌های او بگوییم. ایرج بسطامی بسیار متواضع و مردم‌دار و درویش مسلک و خاکی بود و از یک اهلیت خاص برخوردار بود و کمتر کسی در این عصر مثل بسطامی است که این ویژگی را داشته باشد.»
آثار ایرج بسطامی
کنسرت های ایرج بسطامی
- کنسرت با گروه عارف در ایران و اروپا (افشاری مرکب)،/ آهنگساز: پرویز مشکاتیان
- کنسرت با گروه عارف در اروپا و شرکت در فستیوال جهانی موسیقی روح زمین (مژده بهار)،/ آهنگساز: پرویز مشکاتیان
- کنسرت راست پنجگاه، آهنگساز و سرپرست گروه: پرویز مشکاتیان
- کنسرت با گروه دستان در دستگاه سه گاه و همایون (بوی نوروز)، ۱۳۷۱ آهنگساز و سرپرست گروه: حمید متبسم
- کنسرت با گروه وزیری در دستگاه راست پنجگاه و آواز ابوعطا(فسانه)، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت
- بی کاروان کولی «آخرین کنسرت زنده یاد ایرج بسطامی به همراهی گروه وزیری در مایه شور، شوشتری و آواز دشتی»، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت.
- کنسرت گل پونه ها ۱ همراه با گروه همایون، در دستگاه همایون، آهنگساز و سرپرست گروه: حسین پرنیا
آلبوم های ایرج بسطامی
- افشاری مرکب «کنسرت گروه عارف در ایران و اروپا»، آهنگساز: پرویز مشکاتیان
- مژده بهار «کنسرت گروه عارف در اروپا و شرکت در فستیوال جهانی موسیقی روح زمین»، آهنگساز: پرویز مشکاتیان
- افق مهر «کنگره بین‌المللی بزرگ داشت خواجوی کرمانی»، آهنگساز: پرویز مشکاتیان
- وطن من گروه عارف، آهنگساز و سرپرست گروه: پرویز مشکاتیان
- مرکب خوانی مقام صبر، آهنگساز و سرپرست گروه: پرویز مشکاتیان
- بوی نوروز «کنسرت گروه دستان در دستگاه سه گاه و همایون»، آهنگساز و سرپرست گروه: حمید متبسم
- موسم گل «اجرای تصانیفی از عارف و شیدا توسط ارکستر سمفونیک تهران»، رهبری و تنظیم: محمدرضا درویشی
بیشتر بخوانید: تصنیف زیبای «درد عشق و انتظار» با صدای ایرج بسطامی
- فسانه «کنسرت گروه وزیری در دستگاه راست پنجگاه و آواز ابوعطا»، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت
- تحریر خیال «در دستگاه شور و همایون»، آهنگساز: حسین پرنیا
- رقص آشفته «در آواز ابوعطا، دستگاه شور، دستگاه چهارگاه و همایون»، آهنگساز: حسین پرنیا
- ظهور «در دستگاه شور، آواز دشتی و دستگاه چهارگاه»، آهنگساز: اصغر محمدی
- سکوت «اجرای تصانیفی از زنده یاد محمد میرنقیبی در دستگاه شور، آواز دشتی، بیات ترک و دستگاه سه گاه»، به همراهی تار جلیل شهناز، تنظیم کوروش متین، گروه نیستان
- خزان آرزو «بداهه خوانی به همراه تار و سه تار حسین مجیدیان و اجرای تصانیفی از ساخته‌های همایون خرم و پرویز یاحقی در آواز دشتی و بیات اصفهان»
- بداهه خوانی و بداهه نوازی «آهنگ ساز: بهداد بابایی»
- بی کاروان کولی «آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت»
مجله اینترنتی تحلیلک
