«زندگینامه ایوان پاولوف»
ایوان پتروویچ پاولف فیزیولوژیک، روانشناس، عصب شناس و پزشک مشهور روسی است که با آزمایشات و تحقیقاتش توانست در سال ۱۹۰۴ برنده جایزه نوبل پزشکی شود.
ایوان پاولوف علاوه بر آزمایش بر روی دستگاه گوارش به آزمایش اساسی دیگری پرداخت که توانست به واسطه آن معروف شود، این آزمایش بازتاب شرطی یا انعکاس شرطی (Conditioned reflex) نام داشت. این سلسله آزمایشات بر روی حیوانات انجام گرفت و مبنای روانشناسی یادگیری نوین قرار گرفت و هنوز هم بخش مهمی از دانش روانشناسی معاصر است.
با ما باشید؛ زندگینامه ایوان پاولوف
زندگینامه ایوان پاولوف
دوران کودکی ایوان پاولوف
ایوان پاولوف در سال ۱۸۴۹ در شهر قدیمی ریازان در روسیه به دنیا آمد. او بزرگترین فرزند خانواده بود و ۱۰ خواهر و برادر کوچکتر از خودش داشت.
مادر او، واروارا ایوانوونا اوسپنسکایا (۱۸۲۶–۱۸۹۰)، یک خانه دار فداکار و پدر او، پیتر دیمیتریویچ پاولوف (۱۸۲۳–۱۸۹۹) یک کشیش ارتدوکس روسی بود. پدر پاولوف کشیش فقیری بود که عاشق کتاب بود و زیاد مطالعه می کرد.
پاولوف از کودکی با کمال میل در انجام کارهای خانه و مراقبت از خواهر و برادرانش به مادر کمک می کرد. او عاشق باغبانی، دوچرخه سواری، قایقرانی، شنا و بازی بود. او تعطیلات تابستانی خود را به این فعالیت ها اختصاص داد.
ایوان پاولوف آموختن خواندن و نوشتن را در پنج سالگی آغاز کرد و در سن ۷ سالگی قادر به خواندن و نوشتن بود اما به دلیل سقوط از دیواره ای بلند به روی سنگ فرش به شدت آسیب دید و به خاطر جراحات وارده، تحصیلات رسمی خود را تا ۱۱ سالگی آغاز نکرد.
بیشتر بخوانید: نظریه مراحل رشد روانی-جنسی فروید پدر علم روانکاوی
تحصیلات ایوان پاولوف
ایوان پاولوف ابتدا به توصیه خانواده اش تحصیلات خود را در مدرسه کلیسای ریازان آغاز کرد. با این حال، پاولف تا آن زمان خواننده مشتاق آثار چارلز داروین بود، از همین رو در سال ۱۸۷۰، وی بدون فارغ التحصیلی تحصیلات خود را در این زمینه رها کرد و در دانشگاه سن پترزبورگ شروع به تحصیل در رشته های پزشکی و شیمی کرد و دوره های علوم طبیعی را گذراند.
در خلال سال هایی که پاولف جوان، دوران دانشجویی را می گذارند، یعنی اواسط قرن نوزدهم، رژیم تزاری در روسیه متزلزل شده بود و جامعه از لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دگرگون شده بود. جامعه علمی نیز از این تاثیرات بی‌نصیب نمانده بود، به طوری که روش ماده‌گرایانه تاثیر عمیقی بر پاولف جوان گذاشته و او هم راه تجربه و آزمایشات عینی را در پیش گرفت.
پاولف در سال چهارم تحصیلش توانست با اولین پروژه تحقیقاتی اش در مورد فیزیولوژی اعصاب پانکراس جایزه معتبر دانشگاهی را ازآن خود کند. پاولوف در سال ۱۸۷۵، دوره خود را با سابقه برجسته به پایان رساند و مدرک فیزیولوژی حیوانی و درجه کاندیدای علوم طبیعی را دریافت کرد. سپس با کمک‌هزینه تحصیلی که از کشور آلمان دریافت کرد مدتی را در مراکز علمی معروفی چون؛ لایپزیک و هایدلبرگ به مطالعه پرداخت.
علاقه شدید پاولوف به فیزیولوژی باعث شد تا وی تحصیلات خود را ادامه دهد و به آکادمی جراحی پزشکی امپریال راه یابد. پاولف در آکادمی، دستیار معلم سابق خود، الیاس فون سیون شد. وی هنگامی که مربی دیگری جایگزین دی سیون شد، بخش را ترک کرد.
پس از مدتی، پاولوف به عنوان دستیار آزمایشگاه کنستانتین نیکولاویچ اوستیموویچ در بخش فیزیولوژی موسسه دامپزشکی مشغول به کار شد. به مدت دو سال، پاولوف در مورد سیستم گردش خون برای رساله پزشکی خود تحقیق کرد.
بیشتر بخوانید: نظریه ساختار شخصیت فروید / نهاد، خود، فراخود از دیدگاه زیگموند فروید
در سال ۱۸۷۸، پروفسور S. P. Botkin، پزشک مشهور روسی، پاولوف را به عنوان رئیس کلینیک دعوت کرد تا در آزمایشگاه فیزیولوژی کار کند. در سال ۱۸۷۹، پاولوف به دلیل کارهای تحقیقاتی خود از آکادمی نظامی پزشکی با دریافت نشان مدال طلا فارغ التحصیل شد.
پس از یک آزمون رقابتی، پاولوف موفق به دریافت بورس تحصیلی در آکادمی برای کارهای تحصیلات تکمیلی شد. این کمک هزینه تحصیلی و موقعیت وی به عنوان مدیر آزمایشگاه فیزیولوژیک در کلینیک بوتکین، پاولوف را قادر به ادامه کار تحقیقاتی خود کرد.
در سال ۱۸۸۳، او پایان نامه دکتری خود را با موضوع اعصاب از مرکز قلب ارائه داد و ایده سیستم عصبی و اصول اساسی در مورد عملکرد سیستم عصبی را مطرح کرد. علاوه بر این، همکاری وی با کلینیک بوتکین شواهدی از یک الگوی اساسی در تنظیم رفلکس ها در فعالیت اندام های گردش خون را ایجاد کرد.
در سال ۱۸۹۰ پاولف به سمت استادی داروشناسی در آکادمی پزشکی – نظامی در سن پترزبورگ برگزیده شد و یک سال بعد استاد فیزیولوژِی آن دانشگاه شد و تا سال ۱۹۲۴ در این سمت باقی ماند. در سال ۱۹۰۷ وی به عضویت آکادمی علوم روسیه پذیرفته شد و مدتی بعد به ریاست “انستیتوی فیزیولوژی” رسید و تا پایان زندگی خود به این فعالیت ادامه داد.
سیر مطالعات و آزمایش های ایوان پاولوف
ایوان پاولف در طی زندگی شخصی پر بار و ممتازش به مسائلی علمی چون؛ وظیفه غدد گوارشی و نقش اعصاب قلب پرداخت که جایزه نوبل را در سال ۱۹۰۴ از آن خود کرد.
پاولوف در اوایل قرن بیستم به عنوان یکی از برجسته ترین فیزیولوژیست های دنیا شناخته شد. آزمایش اساسی که پاولف به واسطه آن معروف شد بازتاب شرطی یا انعکاس شرطی (Conditioned reflex) نام داشت که بر روی حیوانات انجام گرفت و مبنای روانشناسی نوین قرار گرفت.
همچنین علاوه بر مطالعه درباره تشکیل پاسخ‌های شرطی، پدیده‌های دیگر مثل؛ تقویت، خاموشی، تعمیم، تمیز، بازگشت خودبه‌خودی و شرطی‌سازی بالاتر نیز مورد پژوهش وی و همکارانش قرار گرفت.
در جریان مطالعات حدود ۲۰۰ همکار با پاولوف کار می‌کردند و برنامه کاری او از زمان وونت (Wundt) تا آن هنگام طولانی‌ترین مدت و بیشترین افراد را در یک تلاش علمی به خود اختصاص داده بود.
پاولوف سهم ویژه‌ای در شناخت رفتار غیر عادی اشخاص داشت و این مطلب را با مطالعه بر روی حیوانات و افراد بیمار انجام داد و بنیادی برای انواع درمان براساس اصول شرطی شدن فراهم آورد.
بیشتر بخوانید: زندگینامه زیگموند فروید پدر علم روانکاوی
ایوان پاولوف و شروع مطالعات شرطی سازی
پرداختن به مقوله شرطی سازی برای ایوان پاولوف یک کشف ناگهانی بود. وی در حین مطالعه روی دستگاه گوارش عمل جراحی را روی یک سگ انجام داد. به طوری که ترشحات معده سگ از طریق لوله ای در بیرون بدن او ریخته و جمع آوری می شد. پاولوف در جریان اندازه گیری ترشحات معده حیوان در پاسخ به محرک هایی نظیر گرد گوشت به این مسئله پی برد که دیدن غذا منجر به ترشح بزاق دهان حیوان می شود.
علاوه بر این او متوجه شد که عواملی نظیر حضور آزمایشگر و یا صدای پا نیز می‌توانند پاسخ ترشح بزاق را ایجاد نمایند. پاولوف در ابتدا این پاسخ ها را تحت عنوان بازتاب روانی نام گذاری کرد اما به دلیل اعتقاد به عینیت‌گرایی علاقه ای به پژوهش در زمینه عوامل روانی مرتبط با ذهن نداشت. با این حال اصرار همکاران او در آن زمان منجر به آغاز پژوهش های ایوان پاولف در زمینه شرطی‌سازی و کاربرد آن در علم روانپزشکی شد و به نوعی روش برای درمان بیماری های روانی نیز تبدیل گردید.
تعریف نظریه شرطی سازی کلاسیک از زبان پاولف
پاولف در سال ۱۹۵۵ مفهوم بازتاب روانی یا همان پاسخ شرطی را برای مخاطبان خود روشن کرد. جملات زیر به نقل از خود پاولوف در کتاب‌های مختلف نظریه‌های یادگیری به عنوان تعریف شرطی سازی مطرح شده است:
“من دو آزمایش ساده را که می‌توانند به وسیله هرکسی با موفقیت انجام شوند ذکر می‌کنم.
ما یک محلول رقیق از نوعی اسید را به صورت خوراکی به دهان سگ می‌ریزیم. اسید به طور طبیعی یک واکنش دفاعی را در حیوان بر می‌انگیزد. او با حرکت شدید دهان، محلول را بیرون می‌ریزد و در همان حین مقدار زیادی بزاق در درون و بیرون دهان ترشح شده که باعث رقیق شدن اسید و شستشوی مخاط دهان می‌گردد.
حال به آزمایش دوم می‌پردازیم. درست پیش از ریختن محلول اسید به دهان حیوان، چندین بار او را از طریق یک عامل بیرونی نظیر صدایی مشخص تحت تأثیر قرار می‌دهیم. بعد چه اتفاقی رخ می دهد؟ با تکرار صدا به تنهایی همان واکنش ها از جمله حرکات شدید دهان و ترشح بزاق به طور کامل تکرار می شوند”.
فرایند بروز این واکنش‌ها همان بازتاب روانی یا شرطی شدن کلاسیک نام دارد.
تأثیر ایوان پاولوف بر علم روانشناسی و روانپزشکی
مطالعات انجام شده در حوزه شرطی سازی نشان می دهند بسیاری از اختلالات روانی و عادت‌های بد آموخته شده هستند و در جریان شرطی شدن مغز شکل گرفته‌اند.
برای مثال فوبیاها یا همان ترس های غیر منطقی افراد از برخی اشیا، حیوانات یا موقعیت‌ها از جمله اختلالاتی است که در مفهوم بندی و برنامه‌ریزی برای مداخلات درمانی آن تا حد زیادی از شرطی سازی کلاسیک استفاده شده است.
مثلاً ترس شدید کودک از آمپول را در نظر بگیرید. از آنجایی که آمپول به طور مکرر با پاسخ درد برای فرد همایند می‌شود دیدن این محرک به تنهایی یا هر چیزی که نشان دهنده قریب الوقوع بودن فرایند تزریق باشد می‌تواند پاسخ ترس افراطی را در انسان برانگیزد.
درمانگران بر اساس این سبب شناسی در روند درمان از تکنیک های رفتاری نظیر خاموشی کمک می‌گیرند. در جریان خاموشی محرک شرطی چندین بار بدون ایجاد پاسخ غیر شرطی (همان احساس درد) ارائه می شود تا فرد بتواند به مرور شرطی زدایی شده و بهبودی را تجربه نماید.
روانشناسان در این شرایط برای کمک به درمانجو تلاش می‌کنند پاسخ‌های مثبت‌تری را به عنوان جانشین پاسخ‌های قبلی آموخته شده آموزش دهند. تکنیک های آرام‌سازی نظیر ریلکسیشن و تنفس آگاهانه از جمله این آموزش‌ها هستند.
ازدواج و فرزندان ایوان پاولوف
ایوان پاولوف هنگامی که برای تحصیل در انستیتوی آموزشی به سن پترزبورگ رفته بود (۱۸۷۸ یا ۱۸۷۹) با سرافیما واسیلیوانا کارچوسکایا یا به اختصار سارا را ملاقات کرد و در اول ماه مه ۱۸۸۱ با او ازدواج کرد.
۹ سال اول ازدواج آنها با مشکلات مالی همراه بود و اولین فرزند آن ها قبل از تولد سقط شد. فرزند بعدی آن ها با سلامت کامل متولد شد اما مدت کوتاهی پس از تولد آن ها این فرزند پسر خود را که میرچیک نام داشت را از دست دادند و همین موضوع باعث افسردگی سارا شد.
ایوان پاولوف و سارا سرانجام دارای چهار فرزند دیگر به نام های ولادیمیر، ویکتور، وسولود و ورا شدند. در نهایت سارا که در سال های زندگی اش از بیماری رنج می برد در سال ۱۹۴۷ دار فانی را وداع گفت.
درگذشت ایوان پاولوف
ایوان پاولوف روانشناس نامدار و برجسته‌ای بود که با آزمایش بر روی سگ ها به جهان درونی انسان دست یافت و به روانشناسان راهی را نشان داد که در شناخت رفتار آدمی بیشتر بکوشند. اگرچه پژوهش‌های پاولوف از اهمیت روان‌شناختی زیادی برخوردار بود، اما او هرگز خود را یک روانشناس نمی‌دانست؛ همچنین کاربرد و ارزش چندانی را برای روانشناسان زمان خود قائل نبود.
با این حال ۳۵ سال فعالیت های علمی پاولف و همکارانش حمایت فراوانی را برای روانشناسان و دانشمندان فیزیولوژیست در روسیه به همراه داشت و در دهه ۱۹۶۰ بیش از دورانی که در قید حیات بود به عنوان ایجاد کننده پایه علوم طبیعی برای روانشناسی مورد احترام و تجلیل قرار گرفت.
ایوان پاولوف در سال ۱۹۳۶ در سن ۸۷ سالگی بر اثر ذات الریه درگذشت. برای وی یک مراسم خاکسپاری بزرگ برگزار شد و مطالعات و آزمایشگاه او برای احترام به عنوان موزه حفظ شد. قبر وی در منطقه Literatorskie mostki در قبرستان Volkovo در سن پترزبورگ است.
بیشتر بخوانید:
- شاخه های روانشناسی (انواع روانشناس) قسمت اول
- شاخه های روانشناسی (انواع روانشناس) قسمت دوم
- دیدگاه های موجود در روانشناسی معاصر
- علم روانشناسی (تعریف، تاریخچه، اهداف)
مجله اینترنتی تحلیلک
