موازنه چیست؟

پیش از مطالعه درباره موازنه باید انواع سجع و تعاریف آن ها را بدانیم.

انواع سجع

تسجیع

تسجیع به سخنی می‌گویند که با سجع بیاورند. سجع در لغت به معنی آواز کبوتر است و در اصطلاح علم بدیع آهنگ یکسان و قرینه‌های سخن را می‌گویند. کلامی که سجع در آن به کار رفته کلام مسجع است.

سجع به سه بخش تقسیم می‌شود:

• متوازی
• مطرف
• متوازن

سجع متوازی

هرگاه دو کلمه هم وزن و در حرف روی برابر (هم قافیه) باشند. مثل: دام / نام

حرف روی چیست؟

به آخرین واک اصلی هر کلمه روی می‌گویند. مثلا حرف دال در کلمات یاد، محمد، افتادم، بود

سجع مطرف

وقتی کلمات در وزن مختلف و در حرف روی یکسان باشند. مثل: دست / شکست ، دانشمند / پند

سجع متوازن

وقتی کلمات در وزن یکسان و در حرف روی مختلف باشند. مثل: کام / کار ، نامه / ناله

به طور کلی می‌توان فرمول‌های زیر را برای این سه نوع ارایه داد:

وزن و روی یکی = متوازی

وزن یکی و روی مختلف = متوازن

وزن مختلف و روی یکی = مطرف

موازنه چیست؟

موازنه چیست؟

وقتی در دو جمله یا دو مصراع سجع‌های متوازن مقابل هم قرار بگیرند به آن موازنه می‌گوییم.

مثال برای موازنه:

شاهی که رَخش او را دولت بود دلیل
شاهی که تیغ او را نفرت بود فسان

****

نکاتی که به عنوان پیش نیاز باید بدانیم.

واک و واج

کوچکترین جزء بسیط و مشخص و مفارق در زبان را واک می نامیم. مثال کلمه دَر مرکب از سه جزء است:
د، -َ، ر

هر یک از این سه جزء بسیط است و به اجزای کوچکتری تقسیم نمی شود و هریک از آنها یک واک نام دارد.

صامت و مصوت

واک های زبان به دو گروه تقسیم می شوند:

مصوت ها: صدادار هستند و به شش گروه تقسیم می شوند:

a آ a -ََ
i ای e َ-
u او o َ-

صامت ها: همان حروف بی صدا هستند، مانند: م – ب – س و…

هجا

ترکیبی از اصوات که با یک بار خروج هوا از نای ادا می شود. (معادل همان بخش در دوران دبستان)

مثال: ماه، سر

هجا در زبان فارسی مرکب از یک مصوت و یک یا دو یا سه صامت است.

بیشتر بخوانید: سجع و انواع آن

عنصرالمعالی در بخش «در آیین و رسم شاعری» قابوسنامه می گوید:

و اگر شاعر باشی به وزن و قافیه تهی قناعت مکن. بی صناعتی و ترتیبی شعر مگوی که شعر راست ناخوش بود، ملحی باید که بود اندر شعر یا صناعتی به رسم شعرا چون متضاد و مزدوج و موازنه و مسجع و مانند این.

علم بدیع و انواع آن

بدیع یکی از علوم بلاغی است که در کنار بیان و معانی سه دانش را تشکیل می دهند که راجع به وجوه زیبایی و حسن کلام سخن می گویند.

در حقیقت این علم مجموعه ای از ترفندها و شگردهایی است که شعرا با کاربرد آنها، کلام عادی را به کلام ادبی و هنری تبدیل می کنند.

بیشتر بخوانید: علم بدیع و انواع آن

مجله اینترنتی تحلیلک