نامه امام علی به مالک اشتر

عهدنامه امام علی (علیه السلام) برای مالک اشتر نَخَعی [نامه۵۳، نهج البلاغه]

این فرمان را امام علی (علیه السلام) براى‏ «مالک اشتر نخعى‏» به هنگامى که او را به فرمانداری «مصر» گمارد، نوشته است. [مالک، به جای «محمد بن ابو بکر» -که زمامداریَش درهم ریخته بود- منصوب شد]. این فرمان از بلند‏ترین و فراگیرترین ‏فرمانهاى امام (علیه السلام) است.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ مِنْ عَهْد لَهُ عَلَیهِ السَّلامُ

عهدنامه مکتوب آن حضرت است

کتَبَهُ لِلاْشْتَرِ النَّخَعِی رَحِمَهُ اللّهُ لَمّا وَلاّهُ عَلی مِصْرَ وَ اَعْمالِها.

برای مالک اشتر نَخَعی رحمه اللّه زمانی که او را به امارت مصر و مناطق تابعه آن انتخاب نمود

حینَ اضْطَرَبَ اَمْرُ اَمیرِها مُحَمَّدِ بْنِ اَبی بَکر.

و این برنامه به وقتی بود که کار حاکم مصر محمد بن ابوبکر در آشفتگی قرار داشت.

وَ هُوَ اَطْوَلُ عَهْد کتَبَهُ وَ اَجْمَعُهُ لِلْمَحاسِنِ

این عهدنامه طولانی ترین عهدنامه و از جهت دربرداشتن خوبی ها جامع ترین آنهاست

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

هذا ما اَمَرَ بِهِ عَبْدُاللّهِ عَلِی اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ، مالِک بْنَ الْحارِثِ

این فرمانی است که بنده خدا امیرالمؤمنین در پیمانش به مالک بن حارث

الاْشْتَرَ فی عَهْدِهِ اِلَیهِ حینَ وَلاّهُ مِصْرَ، جِبایهَ خَراجِها، وَ جِهادَ

اشتر زمانی که او را به فرمانروایی مصر برگزید دستور داد، تا مالیات های آن را جمع کند، و با دشمنش

عَدُوِّها، وَ اسْتِصْلاحَ اَهْلِها، وَ عِمارَهَ بِلادِها.

جهاد نماید، و به اصلاح اهلش برخیزد، و شهرهایش را آباد سازد.

نامه امام علی به مالک اشتر

اَمَرَهُ بِتَقْوَی اللّهِ، وَ ایثارِ طاعَتِهِ، وَ اتِّباعِ ما اَمَرَ بِهِ فی کتابِهِ:

او را فرمان می دهد به تقوای الهی، و مقدم داشتن طاعت خدا، و پیروی آنچه را که خداوند در کتابش

مِنْ فرائِضِهِ وَ سُنَنِهِ الَّتی لایسْعَدُ اَحَدٌ اِلاّ بِاتِّباعِها، وَ لایشْقی

از واجبات و سنّت های خود امر فرموده، که کسی جز به پیروی آنها خوشبخت نمی شود، و جز به انکار

اِلاّ مَعَ جُحُودِها وَ اِضاعَتِها؛ وَ اَنْ ینْصُرَ اللّهَ سُبْحانَهُ بِقَلْبِهِ وَ یدِهِ

و ضایع نمودن آنها بدبخت نمی گردد؛ و دیگر آنکه خداوند سبحان را به قلب و دست و زبانش

وَ لِسانِهِ، فَاِنَّهُ جَلَّ اسْمُهُ قَدْ تَکفَّلَ بِنَصْرِ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اِعْزازِ مَنْ اَعَزَّهُ.

یاری کند، زیرا خداوند یاری یاری کننده خود، و عزّت آن کس را که او را عزیز بدارد ضامن شده.

وَ اَمَرَهُ اَنْ یکسِرَ نَفْسَهُ عِنْدَ الشَّهَواتِ، وَ یزَعَها عِنْدَ الْجَمَحاتِ،

او را دستور می دهد که نفس را به وقت خواسته های نابجا در هم شکند، و آن را به هنگام سرکشی ها بازدارد،

فَاِنَّ النَّفْسَ اَمّارَهٌ بِالسُّوءِ اِلاّ ما رَحِمَ اللّهُ.

که نفس امرکننده به بدی است مگر خداوند رحم نماید.

ثُمَّ اعْلَمْ یا مالِک، اَنّی قَدْ وَجَّهْتُک اِلی بِلاد قَدْ جَرَتْ عَلَیها دُوَلٌ

ای مالک، آگاه باش که تو را به شهرهایی روانه کردم که پیش از تو فرمانروایانی در آن

قَبْلَک مِنْ عَدْل وَ جَوْر، وَ اَنَّ النّاسَ ینْظُرُونَ مِنْ اُمُورِک فی مِثْلِ

به عدالت و ستم حکومت کردند، و مردم به وضع تو به همان صورت می نگرند که

ما کنْتَ تَنْظُرُ فیهِ مِنْ اُمُورِ الْوُلاهِ قَبْلَک، وَ یقُولُونَ فیک ما کنْتَ

تو به حاکمان پیش از خود می نگریسته ای، و همان را در حق تو می گویند که تو درباره حاکمان گذشته

تَقُولُ فیهِمْ؛ وَ اِنَّما یسْتَدَلُّ عَلَی الصَّالحِینَ بِما یجْرِی اللّهُ لَهُمْ عَلی

مصر می گفته ای؛ شایستگان را به ذکر خیری که خداوند بر زبان بندگانش جاری می کند

اَلْسُنِ عِبادِهِ. فَلْیکنْ اَحَبُّ الذَّخائِرِ اِلَیک ذَخیرَهَ الْعَمَلِ الصّالِحِ.

می توان شناخت. پس باید محبوب ترین اندوخته ها در نزد تو عمل صالح باشد.

نامه امام علی به مالک اشتر

فَامْلِک هَواک، وَ شُحَّ بِنَفْسِک عَمّا لایحِلُّ لَک، فَاِنَّ الشُّحَّ بِالنَّفْسِ

بنابراین بر هواهایت مسلط باش، نسبت به خود از آنچه بر تو حلال نیست بخل بورز، زیرا بخل به خود

الاِْنْصافُ مِنْها فیما اَحَبَّتْ اَوْ کرِهَتْ. وَ اَشْعِرْ قَلْبَک الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیهِ

انصاف دادن از خود است در رابطه با آنچه محبوب یا منفور انسان است. مهربانی و محبت و لطف

وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ، وَ اللُّطْفَ بِهِمْ، وَ لاتَکونَنَّ عَلَیهِمْ سَبُعاً ضارِیاً تَغْتَنِمُ

به رعیت را شعار قلب خود قرار ده، بر رعیت همچون حیوان درنده مباش که خوردن آنان را

اَکلَهُمْ، فَاِنَّهُمْ صِنْفانِ: اِمَّا اَخٌ لَک فِی الدِّینِ، وَ اِمّا نَظیرٌ لَک فِی

غنیمت دانی، که رعیت بر دو گروهند: یا برادر دینی توانَد، یا انسانهایی

الْخَلْقِ، یفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ، وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ، وَ یؤْتی عَلی

مانند تو، که خطاهایی از آنان سر می زند، علل گناهی بر آنان عارض می شود، و گناهانی از آنان

اَیدیهِمْ فِی الْعَمْدِ وَ الْخَطَأِ، فَاَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِک وَ صَفْحِک مِثْلَ

به عمد یا اشتباه بروز می کند، پس همان گونه که علاقه داری خداوند بخشش و چشم پوشی را به تو

الَّذی تُحِبُّ اَنْ یعْطِیک اللّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ، فَاِنَّک فَوْقَهُمْ،

عنایت نماید رعیت را مورد عفو و چشم پوشی قرار بده، چرا که تو از نظر قدرت برتر از آنانی،

وَ والِی الاَْمْرِ عَلَیک فَوْقَک، وَ اللّهُ فَوْقَ مَنْ وَلاّک،

و آن که بر تو ولایت دارد بالاتر از تو است، و خداوند برتر از آن کسی که تو را والی مصر نموده،

وَ قَدِ اسْتَکفاک اَمْرَهُمْ، وَ ابْتَلاک بِهِمْ.

خداوند کفایت امور رعیّت را از تو خواسته، و به خاطر آنان تو را در عرصه آزمایش قرار داده.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لاتَنْصِبَنَّ نَفْسَک لِحَرْبِ اللّهِ، فَاِنَّهُ لا یدَی لَک بِنِقْمَتِهِ، وَ لا غِنی

خود را در موقف جنگِ با خدا قرار مده، که تو را تحمّل کیفر او نیست، و از عفو و

بِک عَنْ عَفْوِهِ وَ رَحْمَتِهِ. وَ لاتَنْدَمَنَّ عَلی عَفْو، وَ لاتَبْجَحَنَّ بِعُقُوبَه،

رحمتش بی نیاز نمی باشی. از گذشتی که از مردم کرده ای پشیمان مشو، و بر کیفری که داده ای شاد مباش،

وَ لا تُسْرِعَنَّ اِلی بادِرَه وَجَدْتَ مِنْها مَنْدُوحَهً، وَ لا تَقُولَنَّ اِنّی مُؤَمَّرٌ

و به خشمی که راه بیرون رفتن از آن وجود دارد شتاب مکن، و فریاد مزن که من بر شما گمارده ام، فرمان

آمُرُ فَاُطاعُ، فَاِنَّ ذلِک اِدْغالٌ فِی الْقَلْبِ، وَ مَنْهَکهٌ لِلدّینِ، وَ تَقَرُّبٌ

می دهم باید اطاعت شوم؛ که این وضع موجب فساد دل، و کاهش و ضعف دین، و باعث نزدیک شدن

مِنَ الْغِیرِ. وَ اِذا اَحْدَثَ لَک ما اَنْتَ فیهِ مِنْ سُلْطانِک اُبَّهَهً اَوْ مَخیلَهً،

زوال قدرت است. هر گاه حکومت برای تو خودبزرگ بینی و کبر به وجود آورد،

فَانْظُرْ اِلی عِظَمِ مُلْک اللّهِ فَوْقَک، وَ قُدْرَتِهِ مِنْک عَلی ما لاتَقْدِرُ عَلَیهِ

به بزرگی سلطنت خداوند که فوق توست و قدرتی که بر تو دارد و تو را بر خودت آن قدرت و توانایی

مِنْ نَفْسِک، فَاِنَّ ذلِک یطامِنُ اِلَیک مِنْ طِماحِک، وَ یکفُّ عَنْک

نیست نظر کن، که این نظر کبر و غرورت را می نشاند، و تندی و شدت را از تو

مِنْ غَرْبِک، وَ یفیءُ اِلَیک بِما عَزَبَ عَنْک مِنْ عَقْلِک. اِیاک وَ مُساماهَ

باز می دارد، و عقلِ از دست رفته را به تو باز می گرداند. از برابر داشتن خود

اللّهِ فی عَظَمَتِهِ وَ التَّشَبُّهَ بِهِ فی جَبَرُوتِهِ، فَاِنَّ اللّهَ یذِلُّ کلَّ جَبّار،

با عظمت حق، و از تشبّه خود با جبروت خداوند بر حذر باش، که حضرت او هر گردنکشی را خوار،

وَ یهینُ کلَّ مُخْتال.

و هر متکبری را بی ارزش و پست می کند.

نامه امام علی به مالک اشتر

اَنْصِفِ اللّهَ وَ اَنْصِفِ النّاسَ مِنْ نَفْسِک، وَ مِنْ خاصَّهِ اَهْلِک،

خدا و مردم را از جانب خود و خواص از خاندانت و کسانی از رعیتت

وَ مَنْ لَک فیهِ هَوًی مِنْ رَعِیتِک، فَاِنَّک اِلاّ تَفْعَلْ تَظْلِمْ، وَ مَنْ ظَلَمَ

که به او علاقه داری انصاف ده، که اگر انصاف ندهی ستم کرده ای، و هر که به بندگان خدا

عِبادَ اللّهِ کانَ اللّهُ خَصْمَهُ دُونَ عِبادِهِ، وَ مَنْ خاصَمَهُ اللّهُ اَدْحَضَ

ستم کند خداوند به جای بندگان ستمدیده خصم او است، و هر که خداوند خصم او باشد عذرش را

حُجَّتَهُ، وَ کانَ لِلّهِ حَرْباً حَتّی ینْزِعَ وَ یتُوبَ. وَ لَیسَ

باطل کند، و شخص ستمکار محارب با خداست تا وقتی که از ستم دست بردارد و توبه کند. چیزی در

شَیءٌ اَدْعی اِلی تَغْییرِ نِعْمَهِ اللّهِ، وَ تَعْجیلِ نِقْمَتِهِ مِنْ اِقامَه عَلی

تغییر نعمت خدا، و سرعت دادن به عقوبت او قوی تر از ستمکاری

ظُلْم، فَاِنَّ اللّهَ یسْمَعُ دَعْوَهَ الْمُضْطَهَدینَ، وَ هُوَ لِلظّالِمینَ بِالْمِرْصادِ.

نیست، که خداوند شنوای دعای ستمدیدگان، و در کمین ستمکاران است.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَلْیکنْ اَحَبُّ الاْمُورِ اِلَیک اَوْسَطَها فِی الْحَقِّ، وَ اَعَمَّها فِی

باید محبوبترین امور نزد تو میانه ترینش در حق، و همگانی ترینش

الْعَدْلِ، وَ اَجْمَعَها لِرِضَی الرَّعِیهِ، فَاِنَّ سُخْطَ الْعامَّهِ یجْحِفُ

در عدالت، و جامع ترینش در خشنودی رعیت باشد، چرا که خشم عمومْ خشنودی

بِرِضَی الْخاصَّهِ، وَ اِنَّ سُخْطَ الْخاصَّهِ یغْتَفَرُ مَعَ رِضَی الْعامَّهِ.

خواص را بی نتیجه می کند، و خشم خواص در برابر خشنودی عموم بی اثر است.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لَیسَ اَحَدٌ مِنَ الرَّعِیهِ اَثْقَلَ عَلَی الْوالی مَؤُونَهً فِی الرَّخاءِ، وَ اَقَلَّ

و به وقت آسانی و رفاه احدی از رعیّت بر والی پر خرج تر، و زمان

مَعُونَهً لَهُ فِی الْبَلاءِ، وَ اَکرَهَ لِلاْنْصافِ، وَ اَسْاَلَ بِالاْلْحافِ، وَ اَقَلَّ

مشکلات کم یاری تر، و هنگام انصاف ناخشنودتر، و در خواهش و خواسته با اصرارتر، و زمان

شُکراً عِنْدَ الاْعْطاءِ، وَ اَبْطَاَ عُذْراً عِنْدَ الْمَنْعِ، وَ اَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ

بخشش کم سپاس تر، و وقت منعِ از عطا دیر عذر پذیرتر، و در حوادث

مُلِمّاتِ الدَّهْرِ مِنْ اَهْلِ الخاصَّهِ. وَ اِنَّما عِمادُ الدّینِ، وَ جِماعُ

روزگار بی صبرتر از خواص نیست. همانا ستون دین، و جمعیّت

الْمُسْلِمینَ، وَ الْعُدَّهُ لِلاْعْداءِ الْعامَّهُ مِنَ الاْمَّهِ، فَلْیکنْ صَغْوُک لَهُمْ، وَ مَیلُک مَعَهُمْ.

مسلمانان، و مهیاشدگان برای جنگ با دشمن توده مردمند، پس باید توجه و میل تو به آنان باشد.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَلْیکنْ اَبْعَدُ رَعِیتِک مِنْک، وَ اَشْنَؤُهُمْ عِنْدَک اَطْلَبَهُمْ لِمَعائِبِ

باید دورترین رعیّت تو از حریم تو، و در شدّت کینه تو نسبت به او کسی باشد که در حق مردم

النّاسِ، فَاِنَّ فِی النّاسِ عُیوباً الْوالی اَحَقُّ مَنْ سَتَرَها،

عیب جو تر است، زیرا در مردم عیوبی هست که والی در پوشاندن آن عیوب از همه کس سزاوارتر است،

فَلاتَکشِفَنَّ عَمّا غابَ عَنْک مِنْها، فَاِنَّما عَلَیک تَطْهیرُ ما

پس در رابطه با عیوبی که از مردم بر تو پنهان است کنجکاوی مکن، چرا که فقط در آنچه از عیوب مردم نزد تو معلوم

ظَهَرَ لَک، وَ اللّهُ یحْکمُ عَلی ما غابَ عَنْک.

است وظیفه اصلاح داری، و نسبت به آنچه از عیوب رعیّت بر تو پنهان است خداوند داوری می کند.

فَاسْتُرِ الْعَوْرَهَ مَا اسْتَطَعْتَ، یسْتُرِ اللّهُ مِنْک ما تُحِبُّ سَتْرَهُ مِنْ

پس تا می توانی عیوب مردم را بپوشان، تا خداوند عیوب تو را که علاقه داری از مردم پوشیده بماند

رَعِیتِک. اَطْلِقْ عَنِ النّاسِ عُقْدَهَ کلِّ حِقْد، وَ اقْطَعْ عَنْک سَبَبَ کلِّ

پرده پوشی کند. گره هر کینه ای که از مردم به دل داری بگشای، و رشته هر انتقامی را

وِتْر، وَ تَغابَ عَنْ کلِّ ما لایصِحُّ لَک، وَ لاتَعْجَلَنَّ اِلی تَصْدیقِ

قطع کن، و در هر چه از دیگران برایت ثابت نشده خود را به غفلت زن، در باور کردن گفتار سخن چینان

ساع، فَاِنَّ السّاعِی غاشٌّ وَ اِنْ تَشَبَّهَ بِالنّاصِحینَ.

شتاب مکن، زیرا سخن چین خائن است گر چه خود را شبیه خیرخواهان نشان دهد.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لاتُدْخِلَنَّ فی مَشُورَتِک بَخیلاً یعْدِلُ بِک عَنِ الْفَضْلِ، وَ یعِدُک

در امور خود بخیل را وارد مشورت مکن که تو را از بخشش مانع گردد، و از تهیدستی

الْفَقْرَ؛ وَ لا جَباناً یضْعِفُک عَنِ الاْمُورِ؛ وَ لا حَریصاً

می ترساند؛ و همچنین با بزدل و ترسو که تو را در اجرای برنامه هایت سست می نماید؛ و نه با طمعکار

یزَینُ لَک الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ، فَاِنَّ الْبُخْلَ وَ الْجُبْنَ وَ الْحِرْصَ غَرائِزُ

که حرص براندوختن و ستمگری را در نظرت می آراید، همانا بخل و ترس و حرص سرشت هایی

شَتّی یجْمَعُها سُوءُ الظَّنِّ بِاللّهِ.

جدای از هم اند که جمع کننده آنها در انسان سوءظن به خداوند است.

اِنَّ شَرَّ وُزَرائِک مَنْ کانَ لِلاْشْرارِ قَبْلَک وَزیراً، وَ مَنْ شَرِکهُمْ

بدترین وزرای تو وزیری است که پیش از تو وزیر اشرار بوده، و در گناهانشان

فِی الاْثامِ، فَلایکونَنَّ لَک بِطانَهً، فَاِنَّهُمْ اَعْوانُ الاْثَمَهِ، وَ اِخْوانُ

شرکت داشته، چنین کسی نباید از محرمان تو باشد، که اینان یاران اهل گناه، و برادران

الظَّلَمَهِ، وَ اَنْتَ واجِدٌ مِنْهُمْ خَیرَ الْخَلَفِ مِمَّنْ لَهُ مِثْلُ آرائِهِمْ

اهل ستم اند، البته در حالی که قدرت داری جانشینی بهتر از آنان بیابی که در کشورداری مانند آنان دارای

وَ نَفاذِهِمْ، وَ لَیسَ عَلَیهِ مِثْلُ آصارِهِمْ وَ اَوْزارِهِمْ، مِمَّنْ لَمْ یعاوِنْ

رأی و کاردانی است، و بار سنگین گناهان آنان هم بر او نیست، از کسانی که اهل ستم را در

ظالِماً عَلی ظُلْمِهِ، وَ لا آثِماً عَلی اِثْمِهِ. اُولئِک اَخَفُّ عَلَیک مَؤُونَهً،

ستمکاری و گناهکاران را در گناهشان یاری نکرده است. هزینه اینان بر تو سبکتر،

وَ اَحْسَنُ لَک مَعُونَهً، وَ اَحْنی عَلَیک عَطْفاً، وَ اَقَلُّ لِغَیرِک اِلْفاً.

و همکاریشان بهتر، و نسبت به تو در طریق عطوفت مایل تر، و الفتشان با بیگانه کمتر است.

نامه امام علی به مالک اشتر

فَاتَّخِدْ اُولئِک خاصَّهً لِخَلَواتِک وَ حَفَلاتِک. ثُمَّ لْیکنْ آثَرُهُمْ عِنْدَک

اینان را از خاصان خود در خلوت ها و مجالس خویش قرار ده. و نیز باید از وزرایت برگزیده ترینشان نزد

اَقْوَلَهُمْ بِمُرِّ الْحَقِّ لَک، وَ اَقَلَّهُمْ مُساعَدَهً فیما یکونَ مِنْک مِمّا کرِهَ

تو وزیری باشد که سخن تلخ حق را به تو بیشتر بگوید، و نسبت به آنچه که خداوند برای اولیائش خوش

اللّهُ لاِوْلِیائِهِ، واقِعاً ذلِک مِنْ هَواک حَیثُ وَقَعَ. وَ الْصَقْ بِاَهْلِ الْوَرَعِ

ندارد کمتر تو را یاری دهد، گرچه این برنامه بر علیه میل تو به هر جا که خواهد برسد. به اهل پاکدامنی

وَ الصِّدْقِ، ثُمَّ رُضْهُمْ عَلی اَنْ لایطْرُوک، وَ لایبَجِّحُوک بِباطِل

و صدق بپیوند، و آنان را آنچنان تعلیم ده که تو را زیاد تعریف نکنند، و بیهوده به کاری که انجام نداده ای

لَمْ تَفْعَلْهُ، فَاِنَّ کثْرَهَ الاْطْراءِ تُحْدِثُ الزَّهْوَ، وَتُدْنی مِنَ الْعِزَّهِ.

تو را شاد ننمایند، که تمجیدِ فراوان ایجاد کبر و نخوت کند، و به گردنکشی نزدیک نماید.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لایکونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسیءُ عِنْدَک بِمَنْزِلَه سَواء، فَاِنَّ

نیکوکار و بدکار در برابرت یکسان نباشند، که این کار

فی ذلِک تَزْهیداً لاِهْلِ الاْحْسانِ فِی الاْحْسانِ، وَ تَدْریباً لاِهْلِ

نیکوکار را در انجام کار نیک بی رغبت، و بدکار را

الاْساءَهِ عَلَی الاْساءَهِ، وَ اَلْزِمْ کلاًّ مِنْهُمْ ما اَلْزَمَ نَفْسَهُ. وَ اعْلَمْ اَنَّهُ

در بدی ترغیب می کند، هر کدام را نسبت به کارشان پاداش بخش. آگاه باش

لَیسَ شَیءٌ بِاَدْعی اِلی حُسْنِ ظَنِّ راع بِرَعِیتِهِ مِنْ اِحْسانِهِ اِلَیهِمْ،

که چیزی برای جلب خوشبینی حاکم بر رعیت بهتر از نیکی به آنان،

وَ تَخْفیفِهِ الْمَؤُوناتِ عَلَیهِمْ، وَ تَرْک اسْتِکراهِهِ اِیاهُمْ عَلی ما لَیسَ

و سبک کردن هزینه بر دوش ایشان، و اجبار نکردنشان به حقّی که حاکم بر آنان

لَهُ قِبَلَهُمْ. فَلْیکنْ مِنْک فی ذلِک اَمْرٌ یجْتَمِعُ لَک بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ

ندارد نیست. به صورتی باید رفتار کنی که خوش گمانی بر رعیتت را در کمک همه جانبه به حاکم

بِرَعِیتِک، فَاِنَّ حُسْنُ الظَّنِّ یقْطَعُ عَنْک نَصَباً طَویلاً، وَ اِنَّ اَحَقَّ مَنْ

فراهم آری، که این خوش گمانی رنجی طولانی را از تو برمی دارد، و به خوش گمانی تو

حَسُنَ ظَنُّک بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلاؤُک عِنْدَهُ، وَ اِنَّ اَحَقَّ مَنْ ساءَ ظَنُّک بِهِ

کسی شایسته تر است که از تو احسان دیده، و به بدگمانیت کسی سزاوارتر است که

لَمَنْ ساءَ بَلاؤُک عِنْدَهُ.

از جانب تو به او ناراحتی رسیده.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لاتَنْقُضْ سُنَّهً صالِحَهً عَمِلَ بِها صُدُورُ هذِهِ الاُْمَّهِ، وَ اجْتَمَعَتْ

روشی را که بزرگان امت بر اساس آن رفتار کرده اند، و به سبب آن در میان مردم

بِهَا الاُلْفَهُ، وَ صَلَحَتْ عَلَیهَا الرَّعِیهُ، و لاتُحْدِثَنَّ سُنَّهً تَضُرُّ بِشَیء

الفت برقرار شده، و اصلاح جامعه بر پایه آن بوده از بین مبر، و روشی را که به روش های گذشته

مِنْ ماضی تِلْک السُّنَنِ، فَیکونَ الاْجْرُ لِمَنْ سَنَّها، وَ الْوِزْرُ عَلَیک

ضرر می زند به وجود نیاور، که پاداش و اجر برای کسی است که روش های درست را بر پا کرده، و گناه از

بِما نَقَضْتَ مِنْها.

بین بردن آن روش ها بر گردن توست.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اَکثِرْ مَدارَسَهَ الْعُلَماءِ، وَ منافَثَهَ الْحُکماءِ، فی تَثْبیتِ ما صَلَحَ

در استوار ساختن آنچه صلاح کار شهرهایت بر آن است، و بر پا داشتن آنچه مردم

عَلَیهِ اَمْرُ بِلادِک، وَ اِقامَهِ مَا اسْتَقامَ بِهِ النّاسُ قَبْلَک.

پیش از این به آن مستقیم شده اند با دانشمندان و اندیشمندان زیاد گفتگو کن.

وَ اعْلَمْ اَنَّ الرَّعِیهَ طَبَقاتٌ لایصْلُحُ بَعْضُها اِلاّ بِبَعْض،

آگاه باش که مردم مملکت گروه های مختلفند که هر گروه جز به گروه دیگر اصلاح نمی شود،

وَ لا غِنی بِبَعْضِها عَنْ بَعْض. فَمِنْها جُنُودُ اللّهِ، وَ مِنْها کتّابُ الْعامَّهِ

و با داشتن گروهی از گروه دیگر بی نیازی نیست. اینان عبارتند از ارتش حق، و نویسندگان عمومی

وَ الْخاصَّهِ، وَ مِنْها قُضاهُ الْعَدْلِ، وَ مِنْها عُمّالُ الاْنْصافِ وَ الرِّفْقِ،

و خصوصی، و قاضیان عدل، و مأموران انصاف و مدارا،

وَ مِنْها اَهْلُ الْجِزْیهِ وَ الْخَراجِ مِنْ اَهْلِ الذِّمَّهِ وَ مُسْلِمَهِ النّاسِ،

و اهل جزیه و مالیات از غیر مسلمان و مسلمان،

وَ مِنْها التُّجّارُ وَ اَهْلُ الصِّناعاتِ، وَ مِنْهَا الطَّبَقَهُ السُّفْلی مِنْ

و تاجران و صنعتگران، و طبقه پایین از

ذَوِی الْحاجَهِ وَ الْمَسْکنَهِ. وَ کلٌّ قَدْ سَمَّی اللّهُ لَهُ سَهْمَهُ، وَ وَضَعَ

نیازمندان و افتادگان. خداوند سهم هر یک از این طبقات را مقرر فرموده، و در کتابش

عَلی حَدِّهِ وَ فَریضَتِهِ فی کتابِهِ اَوْ سُنَّهِ نَبِیهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ

یا سنّت پیامبرش صلّی اللّه علیه وآله عهدی محفوظ را بر حدّ و اندازه

عَهْداً مِنْهُ عِنْدَنا مَحْفُوظاً.

واجب آن نزد ما قرار داده است.

نامه امام علی به مالک اشتر

فَالْجُنُودُ بِاِذْنِ اللّهِ حُصُونُ الرَّعِیهِ، وَ زَینُ الْوُلاهِ، وَ عِزُّ الدّینِ،

ارتش به اذن خداوند دژ مردم، و زینت حاکمان، و ارجمندی دین،

وَ سُبُلُ الاْمْنِ، وَ لَیسَ تَقُومُ الرَّعِیهُ اِلاّ بِهِمْ. ثُمَّ لا قِوامَ لِلْجُنُودِ

و راه های امنیّت اند، که مردم بدون آنان بر پای نمانند. سپس نظام ارتش

اِلاّ بِما یخْرِجُ اللّهُ لَهُمْ مِنَ الْخَراجِ الَّذی یقْوَوْنَ بِهِ عَلی جِهادِ

جز با مالیاتی که خداوند برای آنان قرار داده استوار نگردد، مالیاتی که به وسیله آن در جنگ با دشمن

عَدُوِّهِمْ، وَ یعْتَمِدُونَ عَلَیهِ فیما یصْلِحُهُمْ، وَ یکونُ مِنْ وَراءِ

توانا می شوند، و برای اصلاح زندگی خود به آن تکیه می نمایند، و مایه رفع نیازمندی های

حاجَتِهِمْ. ثُمَّ لاقِوامَ لِهذَینِ الصِّنْفَینِ اِلاّ بِالصِّنْفِ الثّالِثِ مِنَ

آنان است. سپس کار ارتش و مالیات دهندگان استوار نگردد جز با گروه سوم که عبارتند از

الْقُضاهِ وَ الْعُمّالِ وَالْکتّابِ لِما یحْکمُونَ مِنَ الْمَعاقِدِ، وَ یجْمَعُونَ

قضات و کارگزاران حکومت و منشیان حسابگر که قراردادها را محکم می کنند، و آنچه را به سود رعیّت

مِنَ الْمَنافِعِ، وَ یؤْتَمَنُونَ عَلَیهِ مِنْ خَواصِّ الاْمُورِ وَ عَوامِّها.

است جمع می نمایند، و در امور خصوصی و عمومی بر آنان اعتماد می شود.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لا قِوامَ لَهُمْ جَمیعاً اِلاّ بِالتُّجّارِ وَ ذَوِی الصِّناعاتِ فیما یجْتَمِعُونَ

و کار اینان نیز به سامان نشود جز با تاجران و صنعتگران که آنچه برای مردم سودمند

عَلَیهِ مِنْ مَرافِقِهِمْ، وَ یقیمُونَهُ مِنْ اَسْواقِهِمْ، وَ یکفُونَهُمْ مِنَ التَّرَفُّقِ

است فراهم می آورند، و بازارها را به آن برپا می دارند، و به کارهایی که به نفع مردم است

بِاَیدیهِمْ مِمّا لایبْلُغُهُ رِفْقُ غَیرِهِمْ. ثُمَّ الطَّبَقَهُ السُّفْلی مِنْ اَهْلِ

دست می زنند، کارهایی که از غیر ایشان ساخته نیست. سپس جمع نیازمند و

الْحاجَهِ وَ الْمَسْکنَهِ الَّذینَ یحِقُّ رِفْدُهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ. وَ فِی اللّهِ لِکلٍّ

از کار افتاده است که احسان و یاری ایشان لازم است. و برای هر کدام از این گروهها نزد خداوند

سَعَهٌ، وَ لِکلٍّ عَلَی الْوالی حَقٌّ بِقَدْرِ ما یصْلِحُهُ،

گشایشی است، و برای هر یک از این طبقات به مقداری که امور آنان را اصلاح نماید بر عهده والی حقّی است،

وَ لَیسَ یخْرُجُ الْوالی مِنْ حَقیقَهِ ما اَلْزَمَهُ اللّهُ مِنْ ذلِک اِلاّ بِالاْهْتِمامِ

و والی از ادای آنچه خداوند بر عهده او قرار داده برنیاید جز با کوشش

وَ الاْسْتِعانَهِ بِاللّهِ، وَ تَوْطینِ نَفْسِهِ عَلی لُزُومِ الْحَقِّ، وَ الصَّبْرِ عَلَیهِ

و یاری خواستن از خداوند، و مهیّا نمودن خود بر به کارگیری حق و استقامت بر آن، چه اینکه

فیما خَفَّ عَلَیهِ اَوْ ثَقُلَ. فَوَلِّ مِنْ جُنودِک اَنْصَحَهُمْ فی نَفْسِک لِلّهِ

بر او آسان باشد یا سخت. آن که پیش تو نسبت به خداوند و پیامبر و پیشوایت

وَ لِرَسُولِهِ وَ لاِمامِک، وَ اَنْقاهُمْ جَیباً، وَ اَفْضَلَهُمْ حِلْماً، مِمَّنْ یبْطِئُ

خیرخواه تر و پاک دامن تر و بردبارتر است او را به فرماندهی ارتشت انتخاب کن، از آنان که دیر

عَنِ الْغَضَبِ، وَ یسْتَریحُ اِلَی الْعُذْرِ، وَ یرْاَفُ بِالضُّعَفاءِ، وَ ینْبُو عَلَی

به خشم آیند، و پوزش پذیرترند، و به ناتوانان مهربان، و در برابر زورمندان

الاْقْوِیاءِ، وَ مِمَّنْ لا یثیرُهُ الْعُنْفُ، وَ لایقْعُدُ بِهِ الضَّعْفُ.

گردن فرازند، و از آنان که خشونت او را برنینگیزد، و ناتوانی وی را بر جای ننشاند.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِی الاْحْسابِ وَ اَهْلِ الْبُیوتاتِ الصّالِحَهِ وَ السَّوابِقِ

با صاحبان مکارم و شرافت، و خانواده های شایسته و دارای سوابق نیکو پیوند

الْحَسَنَهِ. ثُمَّ اَهْلِ النَّجْدَهِ وَ الشَّجاعَهِ وَ السَّخاءِ وَ السَّماحَهِ، فَاِنَّهُمْ

برقرار کن، پس از آن با دلاورمردان و شجاعان و بخشندگان و جوانمردان رابطه برقرار ساز، زیرا اینان

جِماعٌ مِنَ الْکرَمِ، وَ شُعَبٌ مِنَ الْعُرْفِ. ثُمَّ تَفَقَّدْ مِنْ اُمُورِهِمْ ما یتَفَقَّدُ

جامع بزرگواری، و شاخه هایی از خوبی و احسانند. سپس از آنان چنان دلجویی کن که پدر و مادر

الْوالِدانِ مِنْ وَلَدِهِما، وَ لایتَفاقَمَنَّ فی نَفْسِک شَیءٌ قَوَّیتَهُمْ بِهِ،

از فرزندشان دلجویی می نمایند، و نباید چیزی که آنان را به وسیله آن نیرومند می سازی در دیده ات بزرگ آید،

وَ لاتَحْقِرَنَّ لُطْفاً تَعاهَدْتَهُمْ بِهِ وَ اِنْ قَلَّ، فَاِنَّهُ داعِیهٌ لَهُمْ اِلی بَذْلِ

و لطفی که نسبت به ایشان متعهد شده ای کوچک شماری گرچه کوچک باشد، زیرا لطف تو آنان را

النَّصیحَهِ لَک وَ حُسْنِ الظَّنِّ بِک. وَ لا تَدَعْ تَفَقُّدَ لَطیفِ اُمُورِهِمُ

نسبت به تو خیرخواه و خوش گمان می نماید. از بررسی امور ناچیز آنان به امید بررسی کارهای

اتِّکالاً عَلی جَسیمِهاً، فَاِنَّ لِلْیسیرِ مِنْ لُطْفِک مَوْضِعاً ینْتَفِعُونَ بِهِ،

بزرگشان چشم مپوش، که نیکی اندک تو جایی دارد که از آن بهره مند می گردند،

وَ لِلْجَسیمِ مَوْقِعاً لایسْتَغْنُونَ عَنْهُ.

و برای احسان بزرگ تو نیز موقفی است که از آن بی نیاز نیستند.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَلْیکنْ آثَرُ رُؤُوسِ جُنْدِک عِنْدَک مَنْ وَاساهُمْ فی مَعُونَتِهِ،

و باید برگزیده ترین سران سپاهت نزد تو کسی باشد که در کمک به سپاهیان مواسات را رعایت نماید،

وَ اَفْضَلَ عَلَیهِمْ مِنْ جِدَتِهِ بِما یسَعُهُمْ وَ یسَعُ مَنْ وَراءَهُمْ مِنْ خُلُوفِ

و از توانگری خود به آنان احسان کند به اندازه ای که بتواند سپاهیان و خانواده های آنان را که از خود به جای

اَهْلیهِمْ، حَتّی یکونَ هَمُّهُمْ هَمّاً واحِداً فی جِهادِ الْعَدُوِّ، فَاِنَّ

نهاده اند اداره نماید، تا اندیشه آنان در جنگ با دشمن یک اندیشه باشد، چرا که

عَطْفَک عَلَیهِمْ یعْطِفُ قُلُوبَهُمْ عَلَیک. وَ اِنَّ اَفْضَلَ قُرَّهِ عَینِ الْوُلاهِ

عنایت تو نسبت به آنان دل هایشان را متوجه تو می گرداند. برترین چیزی که موجب چشم روشنی

اسْتِقامَهُ الْعَدْلِ فِی الْبِلادِ، وَ ظُهُورُ مَوَدَّهِ الرَّعِیهِ. وَ اِنَّهُ لاتَظْهَرُ

زمامداران می شود برقراری عدالت در شهرها، و ظهور دوستی و محبت رعیت است. و دوستی رعیت

مَوَدَّتُهُمْ اِلاّ بِسَلامَهِ صُدُورِهِمْ، وَ لا تَصِحُّ نَصیحَتُهُمْ اِلاّ بِحیطَتِهِمْ

آشکار نشود مگر به سلامت دل آنان، و خیرخواهی ایشان درست و راست نگردد جز آنکه زمامداران

عَلی وُلاهِ اُمُورِهِمْ، وَ قِلَّهِ اسْتِثْقالِ دُوَلِهِمْ، وَ تَرْک اسْتِبْطاءِ انْقِطاعِ

خود را حمایت نمایند، و حکومت حاکمان را بر خود سنگین نشمارند، و توقع به پایان رسیدن زمان حکومتشان

مُدَّتِهِمْ. فَافْسَحْ فی آمالِهِمْ، وَ واصِلْ فی حُسْنِ الثَّناءِ عَلَیهِمْ،

را نداشته باشند. پس آرزوهای رعیّت را برآور، و نیکو ستودن آنان را پیوسته دار،

وَ تَعْدیدِ ما اَبْلی ذَوُوالْبَلاءِ مِنْهُمْ، فَاِنَّ کثْرَهَ الذِّکرِ لِحُسْنِ اَفْعالِهِمْ

و رنج و زحمت و کوشش و ابتلای صاحبان فعالیت را در نظر داشته باش، چه اینکه بسیار یاد کردن کارهای

تَهُزُّ الشُّجاعَ، وَ تُحَرِّضُ النّاکلَ اِنْ شاءَ اللّهُ تَعالی. ثُمَّ اعْرِفْ لِکلِّ

خوبْ دلیر را به هیجان آورده، و ترسو را به کوش وامی دارد ان شاء اللّه. سپس کوشش هر یک

امْرِئ مِنْهُمْ ما اَبْلی، وَ لاتُضیفَنَّ بَلاءَ امْرِیء اِلی غَیرِهِ، وَ لاتُقَصِّرَنَّ

از آنان را به دقّت بشناس، و زحمت کسی را به دیگری نسبت مده، و در اجر و مزدش

بِهِ دُونَ غایهِ بَلائِهِ، وَ لایدْعُوَنَّک شَرَفُ امْرِئ اِلی اَنْ تُعْظِمَ مِنْ

به اندازه رنجی که برده کوتاهی مکن، و مقام کسی باعث نشود که کوشش

بَلائِهِ ما کانَ صَغیراً، و لا ضَعَهُ امْرِئ اِلی اَنْ تَسْتَصْغِرَ مِنْ بَلائِهِ

اندکش را بزرگ شماری، و معمولی بودن شخص علت نگردد که کار بزرگش را

ما کانَ عَظیماً.

اندک دانی.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَارْدُدْ اِلَی اللّهِ وَ رَسُولِهِ ما یضْلِعُک مِنَ الْخُطُوبِ، وَ یشْتَبِهُ

جایی که کارها بر تو مشکل شود و در اموری که برایت شبهه حاصل گردد حلّ آن را به

عَلَیک مِنَ الاْمُورِ، فقَدْ قالَ اللّهُ سُبْحانَهُ لِقَوْم اَحَبَّ اِرْشادَهُمْ:

خدا و پیامبرش ارجاع ده، که خداوند به مردمی که هدایتشان را علاقه داشته فرموده:

«یا اَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اَطیعُوا اللّهَ وَ اَطیعُوا الرَّسُولَ وَ اُولِی الاْمْرِ

«ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا و پیامبر و اولی الامر

مِنْکمْ، فَاِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَیء فَرُدُّوهُ اِلَی اللّهِ وَ الرَّسُولِ».

از خودتان را اطاعت کنید، و اگر در برنامه ای اختلاف کردید حکمش را به خدا و رسول بازگردانید».

فَالرَّدُّ اِلَی اللّهِ الاْخْذُ بِمُحْکمِ کتابِهِ، وَ الرَّدُّ اِلَی الرَّسُولِ الاْخْذُ

بازگردان به خدا قبول آیات محکم او، و ارجاع به رسول پذیرفتن سنّت اوست که جمع کننده

بِسُنَّتِهِ الْجامِعَهِ غَیرِ الْمُفَرِّقَهِ.

همگان بر یک رأی است و پراکنده نیست.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ اخْتَرْ لِلحُکمِ بَینَ النّاسِ اَفْضَلَ رَعِیتِک فی نَفْسِک، مِمَّنْ

برای قضاوت بین مردم برترین شخص نزد خودت را انتخاب کن، کسی که امور قضاوت

لاتَضیقُ بِهِ الاْمُورُ، وَ لا تُمْحِکهُ الْخُصُومُ، وَ لا یتَمادی فِی الزَّلَّهِ،

او را دچار تنگنا نکند، و برخورد مدعیانِ پرونده وی را گرفتار لجبازی ننماید، و در خطا پافشاری نورزد،

وَ لایحْصَرُ مِنَ الْفَیءِ اِلَی الْحَقِّ اِذا عَرَفَهُ، وَ لاتُشْرِفُ نَفْسُهُ عَلی

و هنگام شناخت حق از بازگشت به آن درنماند، و درونش به طمع

طَمَع، وَ لایکتَفی بِاَدْنی فَهْم دُونَ اَقْصاهُ، وَ اَوْقَفَهُمْ فِی الشُّبُهاتِ،

میل نکند، و در رسیدن به حقیقت مقصود به اندک فهم اکتفا ننماید، و درنگش در شبهات از همه بیشتر باشد،

وَ آخَذَهُمْ بِالْحُجَجِ، وَ اَقَلَّهُمْ تَبَرُّماً بِمُراجَعَهِ الْخَصْمِ، وَ اَصْبَرَهُمْ

و دلایل را بیش از همه به کار گیرد، و از رفت و آمد نزاع کنندگان کمتر ملول شود، و در کشف امور

عَلی تَکشُّفِ الاْمُورِ، وَ اَصْرَمَهُمْ عِنْدَ اتِّضاحِ الْحُکمِ، مِمَّنْ

از همه شکیباتر، و در وقت روشن شدن حکم از همه قاطع تر باشد، کسی که ستایش مردم او را

لایزْدَهیهِ اِطْراءٌ، وَ لایسْتَمیلُهُ اِغْراءٌ، وَ اُولئِک قَلیلٌ.

دچار خودبینی نکند، و تمجید و تعریف او را به تعریف کننده مایل ننماید، که آراستگان به این صفات در جامعه اندکند.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ اَکثِرْ تَعاهُدَ قَضائِهِ، وَافْسَحْ لَهُ فِی الْبَذْلِ ما یزیلُ

قضاوت قاضی را هر چه بیشتر بررسی کن، و در پرداخت مال به او گشاده دست باش آن مقدار که نیازش را

عِلَّتَهُ، وَ تَقِلُّ مَعَهُ حاجَتُهُ اِلَی النّاسِ، وَ اَعْطِهِ مِنَ الْمَنْزِلَهِ لَدَیک

برطرف کند، و احتیاجش به مردم کم شود، و آنچنان مقامش را نزد خود بالا بر که از نزدیکانت

ما لایطْمَعُ فیهِ غَیرُهُ مِنْ خاصَّتِک، لِیأْمَنَ بِذلِک اغْتِیالَ الرِّجالِ لَهُ

احدی در نفوذ به او طمع ننماید، تا از ضایع شدنش به توسط مردم نزد تو در امان

عِنْدَک. فَانْظُرْ فی ذلِک نَظَراً بَلیغاً، فَاِنَّ هذَا الدّینَ قَدْ کانَ اَسیراً فی

بماند. در زمینه انتخاب قاضی از هر جهت دقت کن دقّتی بلیغ و رسا، که این دین اسیر دست

اَیدِی الاْشْرارِ، یعْمَلُ فیهِ بِالْهَوی، وَ تُطْلَبُ بِهِ الدُّنْیا.

اشرار بود، در آن به هوا و هوس عمل می کردند، و وسیله دنیاطلبی آنان بود.

ثُمَّ انْظُرْ فی اُمُورِ عُمّالِک، فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِباراً، وَ لاتُوَلِّهِمْ

سپس در امور کارگزاران حکومتت دقت کن و آنان را پس از آزمایش به کار گیر، از راه هوا و هوس

مُحاباهً وَ اَثَرَهً، فَاِنَّهُما جِماعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ و الْخِیانَهِ.

و خودرأیی آنان را به کارگردانی مگمار، زیرا هوا و هوس و خودرأیی جامع همه شعبه های ستم و خیانت است.

وَ تَوَخَّ مِنْهُمْ اَهْلَ التَّجْرِبَهِ وَ الْحَیاءِ، مِنْ اَهْلِ الْبُیوتاتِ الصّالِحَهِ

از عمّال حکومت کسانی را انتخاب کن که اهل تجربه و حیاءاند، و از خانواده های شایسته

وَ الْقَدَمِ فِی الاِْسْلامِ الْمُتَقَدِّمَهِ، فَاِنَّهُمْ اَکرَمُ اَخْلاقاً، وَ اَصَحُّ

و در اسلام پیش قدم ترند، چرا که اخلاق آنان کریمانه تر، و خانواده ایشان

اَعْراضاً، وَ اَقَلُّ فِی الْمَطامِعِ اِشْرافاً، وَ اَبْلَغُ فی عَواقِبِ الاْمُورِ نَظَراً.

سالم تر، و مردمی کم طمع تر، و در ارزیابی عواقب امور دقیق ترند.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ اَسْبِغْ عَلَیهِمُ الاَْرْزاقَ، فَاِنَّ ذلِک قُوَّهٌ لَهُمْ عَلَی اسْتِصْلاحِ

سپس جیره آنان را فراوان ده، زیرا این برنامه برای آنان در اصلاح وجودشان

اَنْفُسِهِمْ، وَ غِنًی لَهُمْ عَنْ تَناوُلِ ما تَحْتَ اَیدیهِمْ، وَ حُجَّهٌ عَلَیهِمْ اِنْ

قوّت است، و از خیانت در آنچه زیردست آنان است بی نیازکننده است، و اگر از فرمانت سر برتابند

خالَفُوا اَمْرَک اَوْ ثَلَمُوا اَمانَتَک. ثُمَّ تَفَقَّدْ اَعْمالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُیونَ

و یا در امانت خیانت کنند بر آنان حجّت است. به کارهایشان رسیدگی کن، و جاسوسانی

مِنْ اَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْوَفاءِ عَلَیهِمْ، فَاِنَّ تَعاهُدَک فِی السِّرِّ لاِمُورِهِمْ

از اهل راستی و وفا بر آنان بگمار، زیرا بازرسی پنهانی تو از کارهای آنان

حَدْوَهٌ لَهُمْ عَلَی اسْتِعْمالِ الاَْمانَهِ وَ الرِّفْقِ بِالرَّعِیهِ. وَ تَحَفَّظْ مِنَ

سبب امانتداری ایشان و مدارای با رعیّت است. از یاران و یاوران

الاَْعْوانِ، فَاِنْ اَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ یدَهُ اِلی خِیانَه اجْتَمَعَتْ بِها عَلَیهِ

برحذر باش، اگر یکی از آنان دست به خیانت دراز کند و مأموران مخفی تو

عِنْدَک اَخْبارُ عُیونِک اکتَفَیتَ بِذلِک شاهِداً، فَبَسَطْتَ عَلَیهِ الْعُقُوبَهَ

بالاتفاق خیانتش را گزارش نمایند اکتفای به همین گزارش تو را بس باشد، و او را به جرم خیانت

فی بَدَنِهِ، وَ اَخَذْتَهُ بِما اَصابَ مِنْ عَمَلِهِ، ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقامِ الْمَذَلَّهِ،

کیفر بدنی بده، و وی را به اندازه عمل ناپسندش عقوبت کن، و سپس او را به مرحله ذلّت و خواری بنشان،

وَ وَسَمْتَهُ بِالْخِیانَهِ، وَ قَلَّدْتَهُ عارَ التُّهَمَهِ.

و داغ خیانت را بر او بگذار، و گردنبند عار و بدنامی را به گردنش بینداز.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ تَفَقَّدْ اَمْرَ الْخَراجِ بِما یصْلِحُ اَهْلَهُ، فَاِنَّ فی صَلاحِهِ وَ صَلاحِهِمْ

در مسأله مالیات به صورتی که اصلاح مالیات دهندگان در آن است رسیدگی کن، چه اینکه صلاح

صَلاحاً لِمَنْ سِواهُمْ، وَ لا صَلاحَ لِمَنْ سِواهُمْ اِلاّ بِهِمْ،

و بهبودی مالیات و مالیات دهندگان صلاح دیگران است، و برای دیگران آسایش جز با بهبودی آنان وجود ندارد

لاَِنَّ النّاسَ کلَّهُمْ عِیالٌ عَلَی الْخَراجِ وَ اَهْلِهِ. وَلْیکنْ نَظَرُک فی

چرا که تمام مردم جیره خوار مالیات و پرداخت کنندگان آن هستند. باید اندیشه ات در

عِمارَهِ الاْرْضِ اَبْلَغَ مِنْ نَظَرِک فِی اسْتِجْلابِ الْخَراجِ، لاِنَّ ذلِک

آبادی زمین از تدبیرت در جمع آوری مالیات بیشتر باشد، زیرا مالیات جز با

لا یدْرَک اِلاّ بِالْعِمارَهِ، وَ مَنْ طَلَبَ الْخَراجَ بِغَیرِ عِمارَه اَخْرَبَ

آباد کردن زمین به دست نمی آید، و هر کس بخواهد منهای آباد نمودن مالیات بگیرد شهرها را

الْبِلادَ، وَ اَهْلَک الْعِبادَ، وَ لَمْ یسْتَقِمْ اَمْرُهُ اِلاّ قَلیلاً. فَاِنْ شَکوْا ثِقْلاً،

خراب کرده، و بندگان خدا را به هلاکت انداخته، و حکومتش جز اندک زمانی نماند. اگر مالیات دهندگان

اَوْ عِلَّهً، اَوِ انْقِطاعَ شِرْب اَوْ بالَّه، اَوْ اِحالَهَ اَرْض اغْتَمَرَها غَرَقٌ،

از سنگینی مالیات، یا برخورد به آفات، یا خشک شدن چشمه ها، یا کمی باران، یا تغییر زمین

اَوْ اَجْحَفَ بِها عَطَشٌ، خَفَّفْتَ عَنْهُمْ بِما تَرْجُو اَنْ یصْلُحَ بِهِ اَمْرُهُمْ،

بر اثر آب گرفتگی، یا بی آبی شکایت کنند مالیات را به اندازه ای که اوضاع آنان بهبود یابد تخفیف ده،

وَ لایثْقُلَنَّ عَلَیک شَیءٌ خَفَّفْتَ بِهِ الْمَؤُونَهَ عَنْهُمْ، فَاِنَّهُ ذُخْرٌ

و این تخفیفِ خرجی آنان بر تو سنگین نیاید، زیرا تخفیف تو ذخیره ای است

یعُودُونَ بِهِ عَلَیک فی عِمارَهِ بِلادِک، وَ تَزْیینِ وِلایتِک، مَعَ

که با آبادکردن شهرهای تو و آرایش حکومتت به تو بازمی گردانند، علاوه

اسْتِجْلابِک حُسْنَ ثَنائِهِمْ، وَ تَبَجُّحِک بِاسْتِفاضَهِ الْعَدْلِ فیهِمْ،

ستایش مردم را به خود جلب نموده، و شادمان هستی که سفره عدالت را در بین آنان گسترده ای،

مُعْتَمِداً فَضْلَ قُوَّتِهِمْ بِما ذَخَرْتَ عِنْدَهُمْ مِنْ اِجْمامِک

در حالی که با قوت بخشیدن به آنان به وسیله ذخیره ای که در تخفیف مالیات نزد ایشان نهاده ای می توانی بر آنان

لَهُمْ، وَ الثِّقَهَ مِنْهُمْ بِما عَوَّدْتَهُمْ مِنْ عَدْلِک عَلَیهِمْ، وَ رِفْقِک بِهِمْ.

اعتماد کنی، و با عدالت و مهربانیت که آنان را به آن عادت داده ای بر آنان مطمئن باشی،

نامه امام علی به مالک اشتر

فَرُبَّما حَدَثَ مِنَ الاْمُورِ ما اِذا عَوَّلْتَ فیهِ عَلَیهِمْ مِنْ بَعْدُ احْتَمَلُوهُ

چه بسا گرفتاری هایی که پیش آید که پس از نیکی به مالیات دهندگان اگر حلّ آن را به آنان

طَیبَهً اَنْفُسُهُمْ بِهِ، فَاِنَّ الْعُمْرانَ مُحْتَمِلٌ ما حَمَّلْتَهُ،

واگذاری با طیب خاطر بپذیرند، چه اینکه بر مملکت آباد آنچه را بار کنی تحمّلِ کشیدنش را دارد،

وَ اِنَّما یؤْتی خَرابُ الاْرْضِ مِنْ اِعْوازِ اَهْلِها، وَ اِنَّما یعْوِزُ اَهْلُها

و علّت خرابی زمین بی چیزی و تنگدستی اهل آن زمین است، و فقر و نداری آنان

لاِشْرافِ اَنْفُسِ الْوُلاهِ عَلَی الْجَمْعِ، وَ سُوءِ ظَنِّهِمْ بِالْبَقاءِ، وَ قِلَّهِ

ناشی از زراندوزی والیان، و بدگمانی آنان به بقاء حکومت، و کم بهره گیری

انْتِفاعِهِمْ بِالْعِبَرِ.

آنان از عبرت ها و پندهاست.

ثُمَّ انْظُرْ فی حالِ کتّابِک، فَوَلِّ عَلی اُمُورِک خَیرَهُمْ،

سپس در حال نویسندگان و منشیان حکومت دقّت کن، و امورت را به بهترین آنها بسپار،

وَ اخْصُصْ رَسائِلَک الَّتی تُدْخِلُ فیها مَکائِدَک وَ اَسْرارَک بِاَجْمَعِهِمْ

نامه هایت را که دربردارنده امور محرمانه است به آنان که در تمام خوبی های

لِوُجُوهِ صالِحِ الاْخْلاقِ، مِمَّنْ لاتُبْطِرُهُ الْکرامَهُ فَیجْتَرِئَ بِها عَلَیک

اخلاق از دیگران جامع ترند بسپار، کسی که پست و مقام او را مست نکند و منزلتش باعث جرأت او

فی خِلاف لَک بِحَضْرَهِ مَلاَ، وَ لاتَقْصُرُ بِهِ الْغَفْلَهُ عَنْ ایرادِ

در مخالفت با تو در جمع حاضران نگردد، و غفلتش سبب کوتاهی در رساندن

مُکاتَباتِ عُمّالِک عَلَیک، وَ اِصْدارِ جَواباتِها عَلَی الصَّوابِ عَنْک،

نامه های کارگزارانت به تو، و گرفتن جواب های صحیح آن نامه ها از تو نشود،

وَ فیما یأْخُذُ لَک وَ یعْطی مِنْک، وَ لایضْعِفُ عَقْداً

و در آنچه برای تو می ستاند و یا از جانب تو می دهد فروگذاری ننماید، و پیمان و قراردادی که

اعْتَقَدَهُ لَک، وَ لایعْجِزُ عَنْ اِطْلاقِ ما عُقِدَ عَلَیک، وَ لایجْهَلُ

برای تو می بندد سست نبندد، و از به هم زدن قراردادی که به زیان تو منعقد شده ناتوان نماند، به مرتبه

مَبْلَغَ قَدْرِ نَفْسِهِ فِی الاْمُورِ، فَاِنَّ الْجاهِلَ بِقَدْرِ نَفْسِهِ یکونُ بِقَدْرِ

و اندازه اش جاهل نباشد تا در امور به اندازه مقام خود وارد گردد، که جاهل به مقام خویش به مقام

غَیرِهِ اَجْهَلَ. ثُمَّ لایکنِ اخْتِیارُک اِیاهُمْ عَلی فِراسَتِک وَ اسْتِنامَتِک

دیگران جاهل تر است. انتخاب منشیان به فراست و اعتماد و خوش گمانی

وَ حُسْنِ الظَّنِّ مِنْک، فَاِنَّ الرِّجالَ یتَعَرَّضُونَ لِفِراساتِ الْوُلاهِ

خودت نباشد، چرا که مردان برای جلب نظر حاکمان خود را به ظاهرسازی

بِتَصَنُّعِهِمْ وَ حُسْنِ خِدْمَتِهِمْ، وَ لَیسَ وَراءَ ذلِک مِنَ النَّصیحَهِ

و خوش خدمتی می شناسانند، در حالی که پشت پرده این ظاهرسازی خبری از خیرخواهی

وَ الاَْمانَهِ شَیءٌ، وَلکنِ اخْتَبِرْهُمْ بِما وُلُّوا لِلصّالِحینَ قَبْلَک، فَاعْمِدْ

و امانتداری نیست، بلکه آنان را به کارهایی که برای نیکان پیش از تو انجام داده اند امتحان کن، پس به آن

لاِحْسَنِهِمْ کانَ فِی الْعامَّهِ اَثَراً، وَ اَعْرَفِهِمْ بِالاْمانَهِ وَجْهاً، فَاِنَّ ذلِک

شخص روی آر که در میان مردم اثرش نیکوتر، و در امانتداری معروف تر است، که این برنامه نشانه

دَلیلٌ عَلی نَصیحَتِک لِلّهِ وَ لِمَنْ وُلِّیتَ اَمْرَهُ. وَ اجْعَلْ لِرَأْسِ کلِّ اَمْر

خیرخواهی تو برای خدا و برای کسی است که عهده دار کار اویی. برای هر کاری از

مِنْ اُمُورِک رَأْساً مِنْهُمْ، لایقْهَرُهُ کبیرُها، وَ لایتَشَتَّتُ عَلَیهِ کثیرُها.

کارهایت رئیسی از منشیان قرار ده، که بزرگی امور او را عاجز نکند، و کثرت کارها پریشانش نسازد.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ مَهْما کانَ فی کتّابِک مِنْ عَیب فَتَغابَیتَ عَنْهُ اُلْزِمْتَهُ.

چنانچه در منشیانت عیبی باشد و تو از آن بی خبر بمانی مسئول آن هستی.

ثُمَّ اسْتَوْصِ بِالتُّجّارِ وَ ذَوِی الصِّناعاتِ، وَ اَوْصِ بِهِمْ خَیراً،

درباره تاجران و صنعتگران پذیرای سفارش باش، و نسبت به آنان سفارش به نیکی کن،

الْمُقیمِ مِنْهُمْ، وَ الْمُضْطَرِبِ بِمالِهِ، وَ الْمُتَرَفِّقِ

بدون فرق بین آنان که در یک جا مقیم اند، و آنان که با مال خود در رفت و آمدند، و آنان که با هنر دست خود در

بِبَدنِهِ، فَاِنَّهُمْ مَوادُّ الْمَنافِعِ، وَ اَسْبابُ الْمَرافِقِ، وَ جُلاّبُها مِنَ

پی کسب و سودند، چه اینکه اینان مایه های منافع، و اسباب راحت جامعه، و جلب کننده سودها

الْمَباعِدِ وَ الْمَطارِحِ، فی بَرِّک وَ بَحْرِک، وَ سَهْلِک وَ جَبَلِک، وَ حَیثُ

از مکان های دوردست، در بیابان و دریا، و زمین هموار و ناهموار منطقه حکومت تواَند، از مناطقی

لایلْتَئِمُ النّاسُ لِمَواضِعِها، وَ لایجْتَرِئُونَ عَلَیها، فَاِنَّهُمْ سِلْمٌ

که مردم در آن جمع نمی شوند، و به رفت و آمد در آنها جرأت نمی کنند، اینان اهل سلامت اند

لاتُخافُ بائِقَتُهُ، وَ صُلْحٌ لاتُخْشی غائِلَتُهُ.

که از ضرر آنان بیمی نیست، و اهل صلح و مسالمت اند که ترسی از بدی و آسیب آنان وجود ندارد.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ تَفَقَّدْ اُمُورَهُمْ بِحَضْرَتِک وَ فی حَواشی بِلادِک،

از آنان که در منطقه حکومت تو به سر می برند و آنان که در گوشه و کنار شهرهایت هستند کنجکاوی کن،

وَاعْلَمْ مَعَ ذلِک اَنَّ فی کثیر مِنْهُمْ ضیقاً فاحِشاً، وَ شُحّاً قَبیحاً،

ولی روشن باش که با همه آنچه تذکر دادم در میان ایشان گروهی تنگ نظر و بخیل به شکلی قبیح و زشت،

وَ احْتِکاراً لِلْمَنافِعِ، وَ تَحَکماً فی الْبِیاعاتِ، وَ ذلِک بابُ مَضَرَّه

و مردمی محتکر، و نرخ گذارانی به دلخواه در امر خرید و فروش وجود دارد، که در این وضع

لِلْعامَّهِ، وَ عَیبٌ عَلَی الْوُلاهِ. فَامْنَعْ مِنَ الاْحْتِکارِ، فَاِنَّ رَسُولَ اللّهِ

زیان جامعه و عیب و ننگ زمامداران است. پس از احتکار جلوگیری کن که رسول خدا

صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ مَنَعَ مِنْهُ. وَلْیکنِ الْبَیعُ بَیعاً سَمْحاً، بِمَوازینِ

صلّی اللّه علیه وآله آن را منع فرمود. داد و ستد باید آسان باشد، و بر موازین عدالت

عَدْل، وَ اَسْعار لاتُجْحِفُ بِالْفَریقَینِ مِنَ الْبائِعِ وَ الْمُبْتاعِ. فَمَنْ

صورت گیرد، و به نرخی معامله شود که به فروشنده و خریدار اجحاف نشود. هرگاه کسی

قارَفَ حُکرَهً بَعْدَ نَهْیک اِیاهُ فَنَکلْ بِهِ وَ عاقِبْهُ فی غَیرِ اِسْراف.

پس از نهی تو دست به احتکار زد او را مجازات کن ولی در مجازاتش از زیاده روی بپرهیز.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ اللّهَ اللّهَ فِی الطَّبَقَهِ السُّفْلی مِنَ الَّذینَ لا حیلَهَ لَهُمْ،

خدا را خدا را در طبقه پایین اجتماع، از آنان که راه چاره ندارند،

مِنَ الْمَساکینِ وَ الْمُحْتاجینَ وَ اَهْلِ الْبُؤْسی وَ الزَّمْنی،

و از کار افتادگان و نیازمندان و دچارشدگان به زیان و سختی و صاحبان امراضی که از پا درآمده اند،

فَاِنَّ فی هذِهِ الطَّبَقَهِ قانِعاً وَ مُعْتَرّاً.

در میان اینان کسانی هستند که روی سؤال و اظهار حاجت دارند و کسانی که عفت نفسشان مانع از سؤال است.

وَاحْفَظْ لِلّهِ مَا اسْتَحْفَظَک مِنْ حَقِّهِ فیهِمْ، وَ اجْعَلْ لَهُمْ

بنابراین آنچه را که خداوند در مورد آنان از حفظ حقوق از تو خواسته به حفظ آن پرداز، نصیبی از

قِسْماً مِنْ بَیتِ مالِک، وَ قِسْماً مِنْ غَلاّتِ صَوافِی الاْسْلامِ فی کلِّ

بیت المال که در اختیار توست، و سهمی از غلاّت خالصه جات اسلامی را در هر منطقه برای آنان

بَلَد، فَاِنَّ لِلاْقْصی مِنْهُمْ مِثْلَ الَّذی لِلاْدْنی، وَ کلٌّ قَدِ

قرار ده، که برای دورترین آنها همان سهمی است که برای نزدیکترین آنان است، در هر صورت رعایت

اسْتُرْعیتَ حَقَّهُ، فَلایشْغَلَنَّک عَنْهُمْ بَطَرٌ،

حق هر یک از آنان از تو خواسته شده، پس نشاط و فرو رفتن در نعمت تو را از توجه به آنان باز ندارد،

فَاِنَّک لاتُعْذَرُ بِتَضْییعِک التّافِهَ لاِحْکامِک الْکثیرَ الْمُهِمَّ،

چه اینکه از بی توجهی به امور کوچک آنان به بهانه پرداختن به کارهای زیاد و مهم معذور نیستی،

فَلاتُشْخِصْ هَمَّک عَنْهُمْ، وَ لاتُصَعِّرْ خَدَّک لَهُمْ، وَ تَفَقَّدْ اُمُورَ مَنْ

از اندیشه ات در امور ایشان دریغ مکن، و رخ از آنان برمتاب، نسبت به امور نیازمندان و

لایصِلُ اِلَیک مِنْهُمْ مِمَّنْ تَقْتَحِمُهُ الْعُیونُ، وَ تَحْقِرُهُ الرِّجالُ،

محتاجانی که به تو دسترسی ندارند، از آنان که دیده ها خوارشان می شمارد، و مردم تحقیرشان می کنند کنجکاوی کن،

فَفَرِّغْ لاِولئِک ثِقَتَک مِنْ اَهْلِ الْخَشْیهِ وَ التَّواضُعِ،

برای به عهده گرفتن امور اینان انسانی مورد اعتماد خود را که خدا ترس و فروتن است مهیّا کن،

فَلْیرْفَعْ اِلَیک اُمُورَهُمْ. ثُمَّ اعْمَلْ فیهِمْ بِالاِْعْذارِ اِلَی اللّهِ یوْمَ تَلْقاهُ،

تا وضع آنان را به تو خبر دهد. سپس با آنان به صورتی عمل کن که به وقت لقاء حق عذرت پذیرفته شود،

فَاِنَّ هؤُلاءِ مِنْ بَینِ الرَّعِیهِ اَحْوَجُ اِلَی الاْنْصافِ مِنْ غَیرِهِمْ، وَ کلٌّ

زیرا اینان در میان رعیت از همه به دادگری و انصاف نیازمندترند، و در ادای

فَاَعْذِرْ اِلَی اللّهِ فی تَأْدِیهِ حَقِّهِ اِلَیهِ. وَ تَعَهَّدْ اَهْلَ الْیتْمِ وَ ذَوِی الرِّقَّهِ

حق همگان باید چنان باشی که عذرت نزد خداوند قبول شود. به اوضاع یتیمان و سالخوردگان

فِی السِّنِّ مِمَّنْ لاحیلَهَ لَهُ، وَ لاینْصِبُ لِلْمَسْاَلَهِ نَفْسَهُ. وَ ذلِک عَلَی

که راه چاره ای ندارند، و خود را در معرض سؤال از مردم قرار نداده اند رسیدگی کن. آنچه سفارش کردم

الْوُلاهِ ثَقیلٌ، وَ الْحَقُّ کلُّهُ ثَقیلٌ، وَ قَدْ یخَفِّفُهُ اللّهُ عَلی اَقْوام طَلَبُوا

بر حاکمان سنگین است، البته همه حق سنگین است، و گاهی خداوند آن را بر اقوامی سبک می کند که خواهان

الْعاقِبَهَ، فَصَبَّرُوا اَنْفُسَهُمْ، وَ وَثِقُوا بِصِدْقِ مَوْعُودِ اللّهِ لَهُمْ.

عاقبت به خیری هستند، و خود را به صبر و استقامت واداشته، و به صدق آنچه خداوند به آن وعده داده اعتماد کرده اند.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اجْعَلْ لِذَوِی الْحاجاتِ مِنْک قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فیهِ

از جانب خود وقتی را برای آنان که به شخص تو نیازمندند قرار ده و در آن وقت وجود خود را برای آنان از

شَخْصَک، وَ تَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عامّاً، فَتَتَواضَعُ فیهِ لِلّهِ الَّذی

هر کاری فارغ کن، و جلوست برای آنان در مجلس عمومی باشد، و برای خداوندی که تو را آفریده

خَلَقَک، وَ تُقْعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَک وَ اَعْوانَک مِنْ اَحْراسِک وَ شُرَطِک،

تواضع کن، و لشگریان و یاران از پاسبانان و محافظان خود را از این مجلس برکنار دار،

حَتّی یکلِّمَک مُتَکلِّمُهُمْ غَیرَ مُتَتَعْتِع، فَاِنّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ

تاسخنگوی نیازمندان بدون ترس و نگرانی و لکنت و تردید با تو سخن بگوید، که من بارها از رسول خدا

صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ یقُولُ فی غَیرِ مَوطِن: «لَنْ تُقَدَّسَ اُمَّهٌ لایؤْخَذُ

صلّی اللّه علیه وآله شنیدم می فرمود: «امتی به پاکی و قداست نرسد مگر اینکه حق

لِلضَّعیفِ فیها حَقُّهُ مِنَ الْقَوِی غَیرَ مُتَتَعْتِع». ثُمَّ احْتَمِلِ الْخُرْقَ

ناتوان را از قدرتمند با صراحت و روانی کلام بگیرد». آن گاه خشونت و درست حرف نزدن

مِنْهُمْ وَ الْعِی، وَ نَحِّ عَنْهُمُ الضّیقَ وَ الاْنَفَ یبْسُطِ اللّهُ عَلَیک بِذلِک

آنان را تحمل کن، تنگ خویی و غرور و خودپسندی نسبت به آنان را از خود دور کن تا خداوند جوانب

اَکنافَ رَحْمَتِهِ، وَ یوجِبْ لَک ثَوابَ طاعَتِهِ. وَ اَعْطِ ما اَعْطَیتَ

رحمتش را بر تو بگشاید، و ثواب طاعتش را بر تو واجب کند. آنچه عطا می کنی به خوشرویی

هَنیئاً، وَ امْنَعْ فی اِجْمال وَ اِعْذار.

عطا کن، و خودداری از عطا را با مهربانی و عذر همراه نما.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ اُمُورٌ مِنْ اُمُورِک لابُدَّ لَک مِنْ مُباشَرَتِها. مِنْها اِجابَهُ عُمّالِک

قسمتی از امور است که باید خودت به انجام آنها برخیزی، از جمله پاسخ دادن به کارگزاران دولت

بِما یعْیی عَنْهُ کتّابُک. وَ مِنْها اِصْدارُ حاجاتِ النّاسِ یوْمَ وُرُودِها

آنجا که منشیانت از پاسخ گویی ناتوانند. و نیز جواب دادن به حاجات و مطالب مردم در همان روزی که حاجاتشان

عَلَیک بِما تَحْرَجُ بِهِ صُدُورُ اَعْوانِک. وَ اَمْضِ لِکلِّ یوْم عَمَلَهُ،

به تو می رسد و پاسخش همکارانت را تنگدل و ناراحت می کند. برنامه هر روز را در همان روز انجام ده،

فَاِنَّ لِکلِّ یوْم ما فیهِ. وَ اجْعَلْ لِنَفْسِک فیما بَینَک وَ بَینَ اللّهِ اَفْضَلَ

زیرا هر روز را کاری مخصوص به همان روز است. بهترین اوقات و با عظمت ترین ساعات را

تِلْک الْمَواقیتِ وَ اَجْزَلَ تِلْک الاْقْسامِ، وَ اِنْ کانَتْ کلُّها لِلّهِ اِذا

برای خود در آنچه بین تو و خداوند است اختصاص ده، هر چند همه کارها در تمام اوقات برای خداست

صَلَحَتْ فیهَا النِّیهُ، وَ سَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِیهُ.

اگر نیّت صحیح باشد، و رعیّت از آن کارها روی آسایش ببیند.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَلْیکنْ فی خاصَّهِ ما تُخْلِصُ لِلّهِ بِهِ دینَک اِقامَهُ فَرائِضِهِ الَّتی هِی

و باید در خصوص آنچه به آن دینت را برای خدا خالص می کنی اقامه واجبات باشد واجباتی که

لَهُ خاصَّهً، فَاَعْطِ اللّهَ مِنْ بَدَنِک فی لَیلِک وَ نَهارِک،

مخصوص به خداوند است، روی این ملاک از بدنت در شب و روز در اختیار خداوند قرار بده،

وَ وَفِّ ما تَقَرَّبْتَ بِهِ اِلَی اللّهِ مِنْ ذلِک کامِلاً غَیرَ مَثْلُوم وَ لا مَنْقُوص،

و از آنچه موجب قرب تو به خداوند می شود به نحو کامل و بدون کم و کاست انجام ده،

بالِغاً مِنْ بَدَنِک ما بَلَغَ. وَ اِذا قُمْتَ فی صَلاتِک لِلنّاسِ

گرچه هر گونه صدمه و فرسایشی به بدنت وارد آید. چون با مردم به نماز جماعت بایستی نه چنان نماز بگزار که مردم را

فَلاتَکونَنَّ مُنَفِّراً وَ لامُضَیعاً، فَاِنَّ فِی النّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّهُ

رمیده کنی نه به آن صورت که نماز را ضایع نمایی، که در میان مردم هم بیمار وجود دارد و هم کسی که

وَ لَهُ الْحاجَهُ. وَ قَدْ سَاَلْتُ رَسُولَ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ حینَ

حاجتی دارد و باید به دنبال آن برود. من از رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله هنگام

وَجَّهَنی اِلَی الْیمَنِ: کیفَ اُصَلّی بِهِمْ؟ فَقالَ: «صَلِّ بِهِمْ کصَلاهِ

سفری که مرا به یمن فرستاد پرسیدم: با مردم چگونه نماز بگزارم؟ فرمود: «با آنان نمازی بخوان مانند

اَضْعَفِهِمْ، وَ کنْ بِالْمُؤْمِنینَ رَحیماً».

نماز ناتوان ترین آنان، و به مردم مؤمن مهربان باش».

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اَمّا بَعْدَ هذا، فَلاتُطَوِّلَنَّ احْتِجابَک عَنْ رَعِیتِک، فَاِنَّ احْتِجابَ

اما بعد از این، پنهان ماندنت را از رعیت طولانی مکن، که در پرده ماندن

الْوُلاهِ عَنِ الرِّعِیهِ شُعْبَهٌ مِنَ الضّیقِ، وَ قِلَّهُ عِلْم بِالاْمُورِ.

حاکم شعبه ای است از تنگ خویی و کم اطلاعی به امور.

وَ الاْحْتِجابُ مِنْهُمْ یقْطَعُ عَنْهُمْ عِلْمَ مَا احْتَجَبُوا دُونَهُ، فَیصْغُرُ

و پنهان ماندن حاکم از رعیتْ حاکمان را از دانستن آنچه بر آنان پوشیده است بازمی دارد، بر این اساس

عِنْدَهُمُ الْکبیرُ، وَ یعْظُمُ الصَّغیرُ، وَ یقْبُحُ الْحَسَنُ، وَ یحْسُنُ الْقَبیحُ،

کار بزرگ پیش آنان کوچک و کار کوچک بزرگ جلوه می کند، زیبا زشت گردد و زشت زیبا شود،

وَ یشابُ الْحَقُّ بِالْباطِلِ. وَ اِنَّمَا الْوالی بَشَرٌ لایعْرِفُ ما تَواری عَنْهُ

و حق به باطل آمیخته می گردد. زمامدار انسانی است که آنچه را مردم از او

النّاسُ بِهِ مِنَ الاْمُورِ، وَ لَیسَتْ عَلَی الْحَقِّ سِماتٌ تُعْرَفُ بِها

پوشیده دارند نخواهد دانست، و حق را هم نشانه ای نیست که به وسیله آن

ضُرُوبُ الصِّدْقِ مِنَ الْکذِبِ، وَ اِنَّما اَنْتَ اَحَدُ رَجُلَینِ: اِمَّا امْرُؤٌ

انواع راستی از دروغ شناخته شود، و تو یکی از دو مردی: یا انسانی هستی که وجودت

سَخَتْ نَفْسُک بِالْبَذْلِ فِی الْحَقِّ فَفیمَ احْتِجابُک مِنْ واجِبِ حَقٍّ

به بخشیدن در راه خدا سخاوتمند است، پس نسبت به حق مردم واجبی که باید عطا کنی یا کار نیکی که باید

تُعْطیهِ، اَوْ فِعْل کریم تُسْدیهِ؟ اَوْ مُبْتَلًی بِالْمَنْعِ، فَما اَسْرَعَ کفَّ

ادا نمایی علّت روی نشان ندادنت به رعیت چیست؟ یا انسانی هستی مبتلا به بخل، که در این صورت زود باشد که

النّاسِ عَنْ مَسْاَلَتِک اِذا اَیسُوا مِنْ بَذْلِک؛ مَعَ اَنَّ اَکثَرَ

مردم دستِ درخواستشان را از تو بازدارند آن گاه که از عطا و بخششت ناامید گردند. با اینکه بیشترین

حاجاتِ النّاسِ اِلَیک مِمّا لا مَؤُونَهَ فیهِ عَلَیک، مِنْ شَکاهِ مَظْلِمَه،

حاجات مردم از تو چیزی است که برایت زحمت و رنجی ندارد، از قبیل شکایت از ستمی،

اَوْ طَلَبِ اِنْصاف فی مُعامَلَه.

یا درخواست انصاف در خرید و فروشی.

نامه امام علی به مالک اشتر

ثُمَّ اِنَّ لِلْوالی خاصَّهً وَ بِطانَهً فیهِمُ اسْتِئْثارٌ وَ تَطاوُلٌ وَ قِلَّهُ

سپس والیان را نزدیکانی است که آنان را خوی خودخواهی و دست درازی به مال مردم، و کمی

اِنْصاف فی مُعامَلَه، فَاحْسِمْ مادَّهَ اُولئِک بِقَطْعِ اَسْبابِ تِلْک

انصاف در داد و ستد است، به جدا کردن اسباب و وسایل این حالات مادّه و ریشه آنان را

الاْحْوالِ. وَ لاتُقْطِعَنَّ لاِحَد مِنْ حاشِیتِک وَ حامَّتِک قَطیعَهً.

قطع کن. به هیچ یک از اطرافیان و اقوام خود زمینی از اقطاع مسلمین واگذار مکن.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ لایطْمَعَنَّ مِنْک فِی اعْتِقادِ عُقْدَه تَضُرُّ بِمَنْ یلیها مِنَ النّاسِ فی

نباید در تو طمع ورزد کسی به گرفتن مزرعه ای که در آبشخور آن به همسایه زیان

شِرْب، اَوْ عَمَل مُشْتَرَک یحْمِلُونَ مَؤُونَتَهُ عَلی غَیرِهِمْ،

رساند، یا کاری که باید با شرکت به سامان رسد مشقّت کار مشترک را به همسایگان تحمیل کند،

فَیکونَ مَهْنَاُ ذلِک لَهُمْ دُونَک، وَ عَیبُهُ عَلَیک فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَهِ.

در آن صورت سودش برای آن طمعکاران و عیب و زشتی آن در دنیا و آخرت برعهده تو خواهدبود.

وَ اَلْزِمِ الْحَقَّ مَنْ لَزِمَهُ مِنَ الْقَریبِ وَ الْبَعیدِ، وَ کنْ فی ذلِک صابِراً

حق را نسبت به هر که لازم است از نزدیک و دور رعایت کن، و در این زمینه شکیبا و مزدخواه

مُحْتَسِباً، واقِعاً ذلِک مِنْ قَرابَتِک وَ خاصَّتِک حَیثُ وَقَعَ، وَ ابْتَغِ

از خدا باش، گرچه این برنامه به زیان نزدیکان و خاصانت باشد، و در این مورد نسبت آنچه

عاقِبَتَهُ بِما یثْقُلُ عَلَیک مِنْهُ، فَاِنَّ مَغَبَّهَ ذلِک مَحْمودَهٌ.

بر تو گران است جویای عاقبتش باش، که سرانجامِ رعایت حق پسندیده و نیکوست.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اِنْ ظَنَّتِ الرَّعِیهُ بِک حَیفاً فَاَصْحِرْ لَهُمْ بِعُذْرِک، وَ اعْدِلْ عَنْک

هرگاه رعیت گمان ستمی بر تو ببرد آشکارا عذرت را به آنان ارائه کن، و به اظهار عذر

ظُنُونَهُمْ بِاِصْحارِک، فَاِنَّ فی ذلِک رِیاضَهً مِنْک لِنَفْسِک،

گمان های آنان را از خود بگردان، چرا که اظهار عذر موجب عادت دادن نفس به اخلاق حسنه،

وَ رِفْقاً بِرَعِیتِک، وَ اِعْذاراً تَبْلُغُ بِهِ حاجَتَک مِنْ تَقْویمِهِمْ عَلَی الْحَقِّ.

و مهربانی و نرمی نسبت به رعیت است، و این عذرخواهی تو را به خواسته ات در واداشتن رعیت

به حق می رساند.

وَ لا تَدْفَعَنَّ صُلْحاً دَعاک اِلَیهِ عَدُوُّک وَ لِلّهِ فیهِ رِضًی،

از صلحی که دشمنت به آن دعوت می کند و خشنودی خدا در آن است روی مگردان،

فَاِنَّ فِی الصُّلْحِ دَعَهً لِجُنُودِک، وَ راحَهً مِنْ هُمُومِک، وَ اَمْناً لِبِلادِک.

زیرا صلح موجب آسایش لشگریان، و آسودگی خاطر آنها، و امنیت شهرهای توست.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَلکنِ الْحَذَرَ کلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّک بَعْدَ صُلْحِهِ، فَاِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّما

ولی پس از صلح به کلی از دشمن حذر کن، چه بسا که دشمن برای غافلگیر کردن

قارَبَ لِیتَغَفَّلَ. فَخُذْ بِالْحَزْمِ، وَ اتَّهِمْ فی ذلِک حُسْنَ الظَّنِّ.

تن به صلح دهد. در این زمینه طریق احتیاط گیر، و به راه خوش گمانی قدم مگذار.

وَ اِنْ عَقَدْتَ بَینَک وَ بَینَ عَدُوّ لَک عُقْدَهً، اَوْ اَلْبَسْتَهُ مِنْک ذِمَّهً،

اگر بین خود و دشمنت قراردادی بستی، یا از جانب خود به او لباس امان پوشاندی،

فَحُطْ عَهْدَک بِالْوَفاءِ، وَ ارْعَ ذِمَّتَک بِالاَْمانَهِ، وَ اجْعَلْ نَفْسَک جُنَّهً

به قراردادت وفا کن، و امان دادنت را به امانت رعایت نما، و خود را سپر

دُونَ ما اَعْطَیتَ، فَاِنَّهُ لَیسَ مِنْ فَرائِضِ اللّهِ شَیءٌ النّاسُ اَشَدُّ عَلَیهِ

تعهدات خود قرار ده، زیرا مردم بر چیزی از واجبات الهی چون بزرگ شمردن

اجْتِماعاً، مَعَ تَفَرُّقِ اَهْوائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرائِهِمْ، مِنْ تَعْظیمِ الْوَفاءِ

وفای به پیمان با همه هواهای گوناگون و اختلاف آرایی که دارند اتفاق

بِالْعُهُودِ. وَ قَدْ لَزِمَ ذلِک الْمُشْرِکونَ فیما بَینَهُمْ دُونَ الْمُسْلمینَ،

ندارند. مشرکین هم علاوه بر مسلمین وفای بر عهد را بر خود لازم می دانستند،

لِمَا اسْتَوْبَلُوا مِنْ عَواقِبِ الْغَدْرِ. فَلاتَغْدِرَنَّ بِذِمَّتِک،

چرا که عواقب زشت پیمان شکنی را آزموده بودند. پس در آنچه به عهده گرفته ای خیانت نورز،

وَ لاتَخیسَنَّ بِعَهْدِک، وَ لاتَخْتِلَنَّ عَدُوَّک، فَاِنَّهُ لایجْتَرِئُ عَلَی اللّهِ

و پیمان خود را مشکن، و دشمنت را گول مزن، که بر خداوند جز نادان

اِلاّ جاهِلٌ شَقِی، وَ قَدْ جَعَلَ اللّهُ عَهْدَهُ وَ ذِمَّتَهُ اَمْناً اَفْضاهُ بَینَ الْعِبادِ

بدبخت گستاخی نکند، خداوند عهد و پیمانش را امان قرار داده و رعایت آن را از باب رحمتش برعهده

بِرَحْمَتِهِ، وَ حَریماً یسْکنُونَ اِلی مَنَعَتِهِ، وَ یسْتَفیضُونَ اِلی جِوارِهِ.

همه بندگان گذاشته، عهد و پیمان حریم امنی است تا در استواری آن بیاسایند، و همگان به پناه آن روند.

نامه امام علی به مالک اشتر

فَلا اِدْغالَ وَ لا مُدالَسَهَ وَ لا خِداعَ فیهِ. وَ لاتَعْقِدْ عَقْداً تُجَوِّزُ

بنابراین در عهد و پیمان خیانت و فریب و مکر روا نیست. عهد و پیمانی برقرار مکن که در آن راه تأویل و بهانه

فیهِ الْعِلَلَ، وَ لاتُعَوِّلَنَّ عَلی لَحْنِ قَوْل بَعْدَ التَّأْکیدِ وَ التَّوْثِقَهِ،

و توریه و فریب باز باشد، و پس از تأکید و استوار نمودن عهد و پیمانْ گفتار توریه مانند و دو پهلو به کار مبر،

وَ لایدْعُوَنَّک ضیقُ اَمْر لَزِمَک فیهِ عَهْدُ اللّهِ اِلی طَلَبِ انْفِساخِهِ

و نباید در تنگنا افتادنت به خاطر اینکه عهد و پیمان خدا برای تو الزام آور شده تو را به فسخ آن به طور

بِغَیرِ الْحَقِّ، فَاِنَّ صَبْرَک عَلی ضیقِ اَمْر تَرْجُو انْفِراجَهُ وَ فَضْلَ

نامشروع بکشاند، چرا که صبر تو در تنگنای عهد و پیمان که امید گشایش و برتری عاقبتش

عاقِبَتِهِ خَیرٌ مِنْ غَدْر تَخافُ تَبِعَتَهُ، وَ اَنْ تُحیطُ بِک مِنَ اللّهِ فیهِ

را داری بهتر است از خیانتی که از مجازاتش ترسانی، و نیکوتر است از اینکه از جانب حق مورد بازخواست

طِلْبَهٌ ، لاتَسْتَقیلُ فیها دُنْیاک وَ لاآخِرَتَک .

واقع گردی، به صورتی که نتوانی در دنیا و آخرت از خداوند درخواست بخشش کنی.

نامه امام علی به مالک اشتر

اِیاک وَ الدِّماءَ وَ سَفْکها بِغَیرِ حِلِّها، فَاِنَّهُ لَیسَ شَیءٌ اَدْعی لِنِقْمَه،

از ریختن خون به ناحق برحذر باش، زیرا چیزی در نزدیک ساختن انتقام حق،

وَ لا اَعْظَمَ لِتَبِعَه، وَ لا اَحْری بِزَوالِ نِعْمَه وَ انْقِطاعِ مُدَّه مِنْ سَفْک

و عظمت مجازات، و از بین رفتن نعمت و پایان گرفتن زمان حکومت به مانند خون

الدِّماءِ بِغَیرِ حَقِّها. وَ اللّهُ سُبْحانَهُ مُبْتَدِئٌ بِالْحُکمِ بَینَ الْعِبادِ فیما

به ناحق ریختن نیست. خداوند در قیامت اول چیزی که بین مردم حکم می کند در رابطه

تَسافَکوا مِنَ الدِّماءِ یوْمَ الْقِیامَهِ. فَلاتُقَوِّینَّ سُلْطانَک بِسَفْک دَم

با خونهایی است که به ناحق ریخته اند. پس حکومت را به ریختن خون حرام تقویت مکن،

حَرام، فَاِنَّ ذلِک مِمّا یضْعِفُهُ وَ یوهِنُهُ، بَلْ یزیلُهُ وَ ینْقُلُهُ.

که ریختن خون حرام قدرت را به سستی کشاند، بلکه حکومت را ساقط نموده و به دیگری انتقال دهد.

وَ لاعُذْرَ لَک عِنْدَ اللّهِ وَ لا عِنْدی فی قَتْلِ الْعَمْدِ، لاِنَّ فیهِ قَوَدَ الْبَدَنِ.

برای تو در قتل عمد نزد خدا و نزد من عذری نیست، چرا که کیفر قتل عمد کشتن قاتل است.

وَ اِنِ ابْتُلیتَ بِخَطَأ، وَ اَفْرَطَ عَلَیک سَوْطُک اَوْ سَیفُک اَوْ یدُک

و اگر دچار اشتباه شدی، و تازیانه یا شمشیر یا دستت در کیفر دادن از حد

بِالْعُقُوبَهِ  فَاِنَّ فِی الْوَکزَهِ فَما فَوْقَها مَقْتَلَهً  فَلاتَطْمَحَنَّ بِک نَخْوَهُ

بیرون رفت  چه اینکه در مشت زدن و بالاتر از آن بیم قتل است مبادا نخوت

سُلْطانِک عَنْ اَنْ تُؤَدِّی اِلی اَوْلِیاءِ الْمَقْتُولِ حَقَّهُمْ.

حکومت تو را از پرداخت خون بها به خاندان مقتول مانع گردد.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اِیاک و الاْعْجابَ بِنَفْسِک، وَ الثِّقَهَ بِما یعْجِبُک مِنْها، وَ حُبَّ

از خودپسندی و تکیه بر آنچه تو را آلوده به خودپسندی کند، و از علاقه به ستایش و تعریف

الاْطْراءِ، فَاِنَّ ذلِک مِنْ اَوْثَقِ فُرَصِ الشَّیطانِ فی نَفْسِهِ لِیمْحَقَ

مردم برحذر باش، زیرا این حالات از مطمئن ترین فرصت های شیطان در نظر اوست تا نیکی

ما یکونُ مِنْ اِحْسانِ الْمُحْسِنینَ.

نیکوکاران را نابود کند.

وَ اِیاک وَ الْمَنَّ عَلی رَعِیتِک بِاِحْسانِک، اَوِ التَّزَیدَ فیما کانَ مِنْ

بپرهیز از اینکه احسانت را بر رعیّت منّت گذاری، یا کرده خود را بیش از آنچه هست

فِعْلِک اَوْ اَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَک بِخُلْفِک، فَاِنَّ الْمَنَّ یبْطِلُ

بزرگ شماری، یا به رعیّت وعده ای دهی و خلاف آن را به جا آوری، چرا که منّت موجب بطلان

الاِْحْسانَ، وَ التَّزَیدَ یذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ، وَ الخُلْفَ یوجِبُ الْمَقْتَ

احسان، و کار را بیش از آنچه هست پنداشتن باعث از بین بردن نور حق در قلب، و خلف وعده سبب

عِنْدَ اللّهِ وَ النّاسِ، قالَ اللّهُ تَعالی: «کبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللّهِ اَنْ تَقُولُوا

خشم خدا و مردم است، خداوند بزرگ فرموده: «این باعث خشم بزرگ خداست که بگویید

ما لاتَفْعَلُونَ».

و انجام ندهید».

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اِیاک وَ الْعَجَلَهَ بِالاْمُورِ قَبْلَ اَوانِها، اَوِ التَّسَقُّطَ فیها عِنْدَ

از عجله در کارهایی که وقتش نرسیده، یا سهل انگاری در اموری که انجامش

اِمْکانِها، اَوِ اللَّجاجَهَ فیها اِذا تَنَکرَتْ، اَوِ الْوَهْنَ عَنْها اِذَا

ممکن شده، یا لجبازی در چیزی که نامعلوم است، یا سستی در آنچه که روشن است

اسْتَوْضَحَتْ. فَضَعْ کلَّ اَمْر مَوْضِعَهُ، وَ اَوْقِعْ کلَّ عَمَل مَوْقِعَهُ.

برحذر باش. هر چیزی را در جای خودش بگذار، و هر کاری را به موقع خودش انجام ده.

وَ اِیاک وَ الاْسْتِئْثارَ بِمَا النّاسُ فیهِ اُسْوَهٌ، وَ التَّغابِی

از اینکه چیزی را به خود اختصاص دهی در حالی که همه مردم در آن مساوی هستند بپرهیز، و از غفلت

عَمّا تُعْنی بِهِ مِمّا قَدْ وَضَحَ لِلْعُیونِ، فَاِنَّهُ مَأْخُوذٌ

در آنچه که توجه تو به آن ضروری است و برای همگان معلوم است برحذر باش، زیرا آنچه را به خود

مِنْک لِغَیرِک، وَ عَمّا قَلیل تَنْکشِفُ عَنْک اَغْطِیهُ الاْمُورِ،

اختصاص داده ای از تو به نفع دیگران می گیرند، و در اندک زمانی پرده از روی کارهایت برداشته می شود،

وَ ینْتَصَفُ مِنْک لِلْمَظْلُومِ. اِمْلِک حَمِیهَ اَنْفِک، وَ سَوْرَهَ حَدِّک،

و داد مظلوم را از تو بستانند. خشم و شدّت و غضب و سرکشی

وَسَطْوَهَ یدِک، وَ غَرْبَ لِسانِک، وَاحْتَرِسْ مِنْ کلِّ ذلِک بِکفِّ

و قدرت و تیزی زبانت را در اختیار گیر، و از تمام این امور به بازداشتن خود از شتاب در

الْبادِرَهِ، وَ تَأْخیرِ السَّطْوَهِ، حَتّی یسْکنَ غَضَبُک فَتَمْلِک الاْخْتیارَ،

انتقام، و تأخیر انداختن حمله و سطوتْ خود را حفظ کن، تا خشمت آرام گردد و عنان اختیارت را مالک شوی،

وَ لَنْ تَحْکمَ ذلِک مِنْ نَفْسِک حَتّی تُکثِرَ هُمُومَک بِذِکرِ الْمَعادِ اِلی رَبِّک.

و هرگز حاکم و مسلط بر خود نخواهی شد تا اینکه بسیار به یاد بازگشت به خداوند افتی.

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ الْواجِبُ عَلَیک اَنْ تَتَذَکرَ ما مَضی لِمَنْ تَقَدَّمَک مِنْ حُکومَه

بر تو واجب است که به یاد حکومت های عدل پیش از خود

عادِلَه، اَوْ سُنَّه فاضِلَه، اَوْ اَثَر عَنْ نَبِینا صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ،

باشی، و نیز لازم است که به روش های خوب، یا اثری که از پیامبرمان صلّی اللّه علیه وآله رسیده

اَوْ فَریضَه فی کتابِ اللّهِ، فَتَقْتَدِی بِما شاهَدْتَ مِمّا عَمِلْنا بِهِ فیها،

یا فریضه ای که در کتاب خداوند است توجه نمایی، پس به آنچه که دیدی ما بر اساس آن عمل کردیم اقتدا نمایی،

وَ تَجْتَهِدَ لِنَفْسِک فِی اتِّباعِ ما عَهِدْتُ اِلَیک فی عَهْدی هذا،

و در دنبال کردن آنچه که در این عهدنامه برایت مقرر کردم

وَ اسْتَوْثَقْتُ بِهِ مِنَ الْحُجَّهِ لِنَفْسی عَلَیک، لِکیلاتَکونَ لَک عِلَّهٌ عِنْدَ

و به وسیله آن حجت را بر تو تمام نمودم کوشش کنی، تا برای تو به هنگام شتاب نفس

تَسَرُّعِ نَفْسِک اِلی هَواها.

به سوی هوا و هوس بهانه و عذری نباشد.

نامه امام علی به مالک اشتر

فَلَنْ یعْصِمَ مِنَ السُّوءِ، وَلا یوَفِّقُ لِلْخَیرِ اِلاَّ اللّهُ تَعالی، وَ قَدْ کانَ

جز خدای بزرگ هرگز احدی نگاهدارنده از بدی، و توفیق دهنده به خیر و خوبی نیست، و از جمله

فیما عَهِدَ اِلَی رَسُولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فی وَصایاهُ

چیزهایی که رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله در وصایایش به من سفارش نمود

تَحْضیضٌ عَلَی الصَّلاهِ وَالزَّکاهِ وَ ما مَلَکتْهُ اَیمانُکمْ، فَبِذلِک اَخْتِمُ

ترغیب بر نماز و زکات و مهربانی بر غلامانتان بود، و من سفارش حضرت را پایان عهدی که برای تو

لَک بِما عَهِدْتُ، وَلاحَوْلَ وَلاقُوَّهَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِی الْعظیمِ.

نوشتم قرار می دهم، و کسی را حول و قوّتی جز به خدای بزرگ نیست.

وَ مِنْ هذَا الْعَهْدِ وَ هُوَ آخِرُهُ

قسمتی از این پیمان که پایان آن است

نامه امام علی به مالک اشتر

وَ اَنَا اَسْاَلُ اللّهَ بِسَعَهِ رَحْمَتِهِ، وَ عَظیمِ قُدْرَتِهِ عَلی اِعْطاءِ کلِّ

من از خداوند با رحمت فراگیرش، و بزرگی قدرتش بر انجام هرگونه درخواست مسئلت

رَغْبَه، اَنْ یوَفِّقَنی وَ اِیاک لِما فیهِ رِضاهُ، مِنَ الاْقامَهِ عَلَی الْعُذْرِ

می نمایم من و تو را به آنچه رضای او در آن است، از معذور بودن

الْواضِحِ اِلَیهِ وَ اِلی خَلْقِهِ، مَعَ حُسْنِ الثَّناءِ فِی الْعِبادِ، وَ جَمیلِ

نزد خودش و مخلوقش، به همراه ثنای نیک در بین بندگانش، و آثار زیبا

نامه امام علی به مالک اشتر

الاْثَرِ فِی الْبِلادِ، وَ تَمامِ النِّعْمَهِ وَ تَضْعیفِ الْکرامَهِ، وَ اَنْ یخْتِمَ لی

در شهرهایش، و تمامِ نعمت و فزونی کرامت توفیق دهد، و پایان زندگی من

وَ لَک بِالسَّعادَهِ وَ الشَّهادَهِ، اِنّا اِلَیهِ راجِعُونَ. وَالسَّلامُ عَلی رَسُولِ اللّهِ

و تو را سعادت و شهادت قرار دهد، همه ما به سوی او بازمی گردیم. و سلام و درود بر رسول خدا

صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ الطَّیبینَ الطّاهِرینَ وَ سَلَّمَ تَسْلیماً کثیراً. وَالسَّلامُ.

صلّی اللّه علیه و بر اهل پاکیزه و پاکش باد. والسلام.