چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت چهارم از مقالت دبیری

همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک بعد از سلسله مطالب گلستان سعدی، قابوسنامه قابوس بن وشمگیر و رساله عشق ابن سینا، در این مقال به «چهارمقاله» نوشته نظامی عروضی می پردازیم.

این مطلب به حکایت چهارم مقالت دبیری چهارمقاله اختصاص دارد.

مقالت اول؛ در ماهیت دبیری و کیفیت دبیر کامل و آنچه بدین تعلق دارد

حکایت چهارم

غایت فصاحت قرآن ایجاز لفظ و اعجاز معنی است (۱)، و هر چه فصحا و بلغا را امثال این تضمین افتاده است (۲) تا بدرجه ایست که دهشت (۳) همی آرد و عاقل و بالغ از حال خویش همی بگردد، و آن دلیلی واضح است و حُجتی قاطع بر آنکه این کلام از مجاری نفس هیچ مخلوقی نرفته است و از هیچ کام و زبانی حادث نشده است (۴)، و رقم قدم بر ناصیه اشارات و عبارات او مُثبت است.

آورده اند که یکی از اهل اسلام پیش ولیدبن المغیره این آیت همی خواند: قیلَ یا اَرضُ ابلَعی ماءَکِ وَ یاسَماءُ اَقلِعی وَ غِیضَ الماءُ وَقُضیَ الاَمرُ وَ استَوَت عَلَی الجُودِیّ. (۵) فقالَ الوَلیدُبنُ المُغیره واللهِ اِنَّ علیهِ لَطَلاوَهً و اِنَّ لَهُ لَحَلاوَهً و اِنَّ اَعلاهُ لَمُثمِرُ و اِنَّ اَسفَلَهُ لَمُعذِقُ و ما هُو قَولُ الَبشَرِ. (۶)

چون دشمنان در فصاحت قرآن و اعجاز او در میادین انصاف بدین مقام رسیدند دوستان بنگر تا خود بکجا برسند. والسلام

پیشینیان گفته اند: الفصاحه ایجاز اللفظ و اشباع المعنی

فصحا و بلغا را از تضمینات قرآن دست داده

حیرت، تعجب

مولانا در دفتر چهارم مثنوی می گوید: گرچه قرآن از لب پیغمبرست / هرک گوید حق نگفت او کافرست

سوره هود آیه ۴۴: و گفته شد ای زمین! فرو بر آب خود را، وای آسمان! بازگیر آب خویش را و کم کرده شد آب و کار گزارده شد و کشتی بر کوه جودی قرار گرفت

پس ولیدبن مغیره گفت: سوگند به خدای آنرا ( کلام او را ) حسن و بهجت است و او را شیرینی است. بر سوی او میوه داراست و فرو سوی وی پر شکوفه و آن گفتار آدمی نیست.