«تشخیص و درمان حمله پانیک»

اختلال وحشت زدگی یا حمله پانیک نوعی اختلال اضطرابی است که با هجوم ناگهانی ترس و اضطراب شدید همراه است و علائم جسمانی و روانی متعددی را به همراه دارد.

فردی که دچار حملات پانیک می شود قبل از هر چیزی وحشت، اضطراب یا ترس شدیدی را بسیار شدیدتر از آنچه که در واقعیت است، تجربه می کند و سیستم عصبی بدن آن ها برای حفاظت از خود یک واکنش غیر ارادی نسبت به این خطر احتمالی بروز می دهد و باعث می شود علائمی چون تپش قلب، عرق کردن، احساس تنگی نفس و فشردگی در قفسهٔ سینه، لرزش، احساس از دست‌ دادن تعادل یا گیجی و… بروز پیدا کند.

حملات پانیک زیاد طولانی نیستند، معمولا طی ۱۰ دقیقه شدت پیدا کرده و به اوج خود می رسند، سپس بعد از ۳۰ دقیقه کامل از بین می روند. شدت این علائم گاه به قدری شدید است که ممکن است فرد احساس سکته قلبی یا مرگ قریب الوقوع پیدا کند. از همین رو نیاز است که افراد درگیر هرچه سریع تر برای درمان پانیک اقدام کنند.

با ما باشید؛ تشخیص و درمان حمله پانیک

بیشتر بخوانید: ۵ روش کنترل اضطراب

تشخیص اختلال وحشت زدگی (حمله پانیک)

درمانگران برای درمان پانیک نیاز دارند تا در قدم اول به یک تشخیص درست برسند. برای رسیدن به یک تشخیص درست و دقیق در مورد حملات پانیک موارد متعددی را بررسی می کنند تا بتوانند خدمات درمانی درستی را ارائه دهند.

بیشتر بخوانید: تشخیص و راه های درمان بدریخت انگاری بدن

برای رسیدن به یک تشخیص دقیق بررسی موارد زیر ضروری است:

• انجام یک معاینه فیزیکی کامل، برای دانستن اینکه بیماری دیگری باعث بروز این علائم نمی شود.
• انجام آزمایش های متعدد، آزمایش خون برای بررسی تیروئید و آزمایش های مربوط به وضعیت سلامت قلب و ….
• ارزیابی روانشناختی بیمار، صحبت در مورد علائم، ترس ها یا نگرانی ها، موقعیت های استرس زا، مشکلات در روابط، موقعیت هایی که از آن ها اجتناب می کند و تاریخچه خانواده.
• انجام پرسشنامه خودارزیابی حمله پانیک
• پرسیدن سوالاتی در مورد مصرف الکل، مواد مخدر، سیگار و ….

معیارهای DSM-5 برای حمله پانیک

مانند تمام اختلالات روانشناختی دیگر در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، معیارهایی برای تشخیص اختلال وحشت زدگی مطرح شده است که درمانگران با توجه به آن ها می توانند به یک تشخیص نهایی و درست برسند.

بیشتر بخوانید: ملاک های تشخیص وسواس فکری عملی در DSM-5

A: حملات وحشت زدگی مکرر و غیر منتظره.
حمله وحشت زدگی عبارت است از ترس شدید (intense fear)، یا ناراحتی شدید (intense discomfort) و ناگهانی که در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد و در طی آن، چهار مورد (یا بیشتر) از نشانه های زیر روی می‌دهند:

نکته: افزایش ناگهانی می‌تواند از یک حالت یا وضعیت آرام، یا از یک حالت اضطراب، شروع شود.

۱. تپش سریع و نامنظم قلب، تپش سریع قلب با صدای بلند، یا افزایش سرعت تپش قلب.
۲. عرق کردن.
۳. لرزیدن.
۴. احساس تنگی نفس یا خفگی.
۵. احساس گیر کردن چیزی در گلو.
۶. درد یا ناراحتی در قفسه سینه.
۷. تهوع یا درد در ناحیه شکم.
۸. احساس سرگیجه، عدم تعادل، در شرف غش کردن بودن، یا غش کردن.
۹. احساس سرد یا گرم شدن بدن.
۱۰. پارستِسیاس (paresthesias) (احساس بی حس شدن یا سوزن سوزن شدن بدن).
۱۱. مسخ واقعیت (احساس عدم واقعیت) یا مسخ شخصیت (گسسته شدن از خود).
۱۲. ترس از از دست دادن کنترل یا “دیوانه شدن”.
۱۳. ترس از مردن.

B: بعد از حداقل یکی از این حملات پانیک، فرد به مدت ۱ ماه (یا بیشتر) یکی از موارد زیر یا هر دو را تجربه کرده است:

۱. نگرانی مکرر و مداوم درباره دوباره روی دادن حملات پانیک و پیامدهای آنها (مثلاً از دست دادن کنترل، دچار حمله قلبی شدن، “دیوانه شدن”).

۲. تغییرات ناسازگارانه و چشمگیر یا معنادار در رفتار که با این حملات مرتبط هستند (مثلاً فرد رفتارهایی در پیش می‌گیرد تا از حملات وحشت زدگی اجتناب کند. برای مثال از ورزش کردن یا از قرار گرفتن در موقعیت‌های نا آشنا حذر می‌کند)

C: این اختلال را نمی‌توان به تاثیر مستقیم یک ماده (مثلاً مواد مخدر یا داروهای تجویزی) یا یک عارضه پزشکی دیگر (مثلاً هایپرتیروئیدیسم، اختلالات قلبی – ریوی) نسبت داد.

D: برای این اختلال نمی‌توان علت‌های مناسب تری پیدا کرد.

در فرهنگ‌ های آمریکای لاتین، در مقایسه با جوامع غربی، روی خود–کنترلی و بازداری هیجانی (جلوی بروز احساسات خود را گرفتن) کمتر تاکید می‌ شود. بنابراین حمله پانیک در آمریکای لاتین، با جیغ زدن، فریاد کشیدن، رفتارهای غیر قابل کنترل و پرخاشگری برون ریز می‌ شود.

برعکس، در جوامع غربی، با رنج ناشی از بیماری پانیک (اختلال وحشت زدگی) معمولاً از طریق اجتناب و انزوا مقابله می‌ شود. به همین دلیل وحشت زدگی اغلب با آگورافوبیا همزمان است.

بیشتر بخوانید: تشخیص و درمان وسواس پوست کنی

همواره به یاد داشته باشیم که حملات پانیک ممکن است در تعدادی از اختلالات اضطرابی حضور داشته باشد (مثلاً در فوبیاهای خاص و اختلال اضطراب اجتماعی)، با این حال، در خود اختلال وحشت زدگی (حمله پانیک) تعداد زیادی حملات وحشت زدگی غیر قابل کنترل وجود دارد و جنبه مهم و مشکل آن ترس شدید از این است که مبادا حملات وحشت زدگی دوباره روی دهند. (ترس از ترس)

همانطور که خواهیم دید، ترس از ترس در نظریه‌ های مربوط به این اختلال نقش اصلی را ایفا می‌ کند.

عوارض حملات پانیک

درمان حمله پانیک اگر هرچه سریع تر آغاز نشود به راحتی می تواند بر تمام جنبه های زندگی فرد مبتلا تاثیر منفی بگذارد و عوارض جبران ناپذیری را برای فرد به همراه داشته باشد. این افراد به قدری از حمله مجدد ترس دارند که مدام پریشان هستند و کیفیت زندگی آن ها از بین می رود.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال افسردگی اساسی (MDD)

برخی از عوارض ناشی از حملات پانیک به شرح زیر است:

• ایجاد فوبیاهای خاص (مانند ترس از رانندگی یا ترک منزل به تنهایی)
• اهمیت بیش از حد و مکرر نسبت به سلامتی
• اجتناب از حضور در موقعیت های اجتماعی
• مشکلات متعدد در محل کار یا محیط تحصیل
• ابتلا به افسردگی، اختلالات اضطرابی و سایر اختلالات روانپزشکی
• بالا رفتن خطر خودکشی یا افکار خودکشی
• سوء مصرف الکل، سیگار یا مواد دیگر
• مشکلات مالی (به دلیل ناتوانی در کار کردن و مراجعه بیش از حد به پزشک و ….)
• ابتلا به آگورافوبیا (فرار از مکان یا موقعیت هایی که باعث اضطراب می شود)
• وابستگی بیش از حد به کمک دیگران (مثلا برای خروج از منزل به دیگران متکی اند.)

درمان حمله پانیک

اختلال وحشت زدگی یا حمله پانیک بیماری مزمنی است اما با این حال اگر بیمار هرچه سریع تر تحت درمان قرار بگیرد بهبود نمایانی در علائم آن ظاهر می شود. درمان قطعی حمله پانیک زمانی انجام می شود که فرد به علت و ریشه این حملات پی ببرد و سعی کند با روش های کارآمد آن ها را کنترل کند.

دو درمانی که بیشترین تاثیر را بر روی حملات پانیک دارند؛ دارو درمانی و درمان شناختی رفتاری است. با گروه درمانی و خانواده درمانی هم می شود به بیمار و خانواده اش کمک کرد که خود را با واقعیت وجود این اختلال در بیمار و مشکلات روانی اجتماعی ناشی از آن سازگار سازند.

بیشتر بخوانید: راه های درمان وسواس فکری عملی

درمان حمله پانیک/ دارو درمانی

بیمارانی که دچار حمله پانیک می شوند نشانه های فیزیکی و رنج آوری را تحمل می کنند، از همین رو دارو درمانی یکی از مناسب ترین روش های درمانی برای این اختلال است. اما باید در نظر داشت که دارو فقط باعث کاهش شدت علائم می شود و بهتر است در کنار آن از روان درمانی نیز استفاده شود.

از جمله دسته داروهایی که برای حملات پانیک استفاده می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مهار کننده های اختصاصی باز جذب سروتونین مانند فلوکستین، پاروکستین، سرترالین، سیتالوپرام، فلووکسامین و…
  همه مهار کننده های اختصاصی باز جذب سروتونین برای حمله پانیک موثرند. با این حال پاروکستین به دلیل اثر رخوت زا و آرام کنندگی بالایی که دارد بیشتر مورد پذیرش بیماران قرار می گیرد و احتمال قطع مصرف سر خود آن توسط بیمار کمتر است.
• بنزودیازپین‌ ها مانند زاناکس، کلونازپام، آلپرازولام، لورازپام و…
  بنزودیازپین ها سریع ترین اثر ضد پانیک را دارند و این اثر اغلب در عرض هفته اول ظاهر می شود. می توان بدون بیمی از پیدایش تحمل در برابر اثرات ضد پانیک این داروها، آن ها را در مدت طولانی مصرف کرد.
• داروهای سه حلقه ای و چهار حلقه ای مانند ایمی پرامین، کلومیپرامین، دزیپرامین، ماپروتیلین و…
  این دسته از داروها خط اول درمان حمله پانیک محسوب می شوند. طبق داده های موجود ایمی پرامین و کلومیپرامین موثرترین داروهای سه حلقه ای درمان حمله پانیک هستند. اما باید در نظر داشت برای اینکه بیمار دچار تحریک مفرط نشود مصرف آن باید به تدریج افزایش پیدا کند.

درمان حمله پانیک/ درمان شناختی-رفتاری

درمان‌ های شناختی-رفتاری، روش هایی موثر و کاربردی برای درمان حمله پانیک هستند. گزارشات متعدد نشان می دهند که ترکیب درمان‌ های شناختی-رفتاری با دارو درمانی، موثرتر از هر یک از این رویکردها به تنهایی است.

الف) شناخت درمانی در درمان حمله پانیک

دو کانون عمده در شناخت‌ درمانی اختلال پانیک عبارت است از:

• نشان دادن اعتقادات غلط بیمار به وی
• دادن اطلاعات صحیح در مورد حمله‌های پانیک

مطلع ساختن بیمار از اعتقادات غلطش، با تکیه و تمرکز بر تمایلی انجام می‌شود که بیمار برای تفسیر غلط حواس خفیف جسمیش دارد؛ به گونه‌ای که آن‌ها را دال بر قریب‌الوقوع بودن حملهٔ پانیک، نابودی و مرگ خود می‌پندارد. دادن اطلاعات صحیح دربارهٔ حمله‌های پانیک نیز عبارت است از توضیح این نکته که حملهٔ پانیک، اگر هم روی دهد، مدت محدودی دارد و مرگ‌ آور و خطرناک نیست.

بیشتر بخوانید: راهکارهای مقابله با وسواس فکری / ۵ تکنیک کاربردی

ب) مواجهه سازی در درمان حمله پانیک

در روش مواجهه سازی درمان پانیک از درمانجو خواسته می‌ شود تا در محیط آزمایشگاهی امن و تحت کنترل قرار بگیرد و شرایطی به وجود آورد تا به حمله پانیک دچار شود و حالات فیزیکی آن را تجربه کند.

به طور مثال، اگر بیمار پیش از حمله پانیک دچار تنگی نفس یا خفگی می شود، از او خواسته می‌ شود برای مدتی تند و عمیق نفس بکشد. پس از آن زمانی که اولین نشانه های فیزیکی حمله پانیک ظاهر می شوند درمانگر از بیمار درخواست می کند تا از تکنیک‌های ذهنی (شناختی) و جسمی (فیزیکی) مخصوص که برای کنترل حمله طراحی شده‌ اند (مثل تکنیک‌های به کارگیری ریلکسیشن) استفاده کند و آرام شود.

انجام دادن این کارها در محیط کنترل شده آزمایشگاه باعث می‌شود که درمانجو حمله پانیک را تحت شرایط “امن” کنترل کند و چگونگی کنترل بر محرک‌ های پیش بینی کننده حمله وحشت زدگی را یاد بگیرد.

درمان حمله پانیک/ خانواده درمانی

خانواده نقش بسیار مهمی در درمان پانیک دارد. در این روش به خانواده ها روش مدیریت و کنترل این حملات را آموزش می دهند تا در هنگام بروز آن بتوانند با حفظ خونسردی خود رفتار آگاهانه تری داشته باشند.

همچنین از آن جایی که استرس، تنش و عصبانیت باعث افزایش حملات پانیک می شوند خانواده ها در این جلسات می آموزند که چگونه محیط خانه را امن و پر از آرامش کرده و از هرگونه دعوا و تنش جلوگیری کنند.

درمان حمله پانیک/ گروه درمانی

در گروه درمانی تعداد مشخصی از افرادی که دچار حملات می شوند در جلسه درمانی شرکت و تحت درمان پانیک قرار می گیرند. در این روش درمانجو به طور واضح درک می کند که فقط خودش نیست که دچار حملات پانیک می شود و افراد دیگری نیز هستند که ممکن است از این بیماری رنج ببرند و این موضوع می تواند از استرس و ترس او نسبت بیماری بکاهد.

علاوه بر این مطرح شدن تجربیات مختلف افراد در مواجهه با علائم مختلف می تواند به بیماران دیگر نیز در مواجهه با آن علائم کمک کند و در درمان پانیک موثر باشد.

مجله اینترنتی تحلیلک