اما شب هنگام انزوای از خلق و انقطاع از مشاغل روز است که انسان را به خلوت و وحدت می کشاند و خلوت و وحدت به توحد می رسانند، و تا انسان به توحد نرسیده است به اداراکات عقلی و سیر انفسی نائل نمی گردد که تعلّق با تعقّل جمع نمی شود.
۱۵-شب، «أنا ربکم الأعلی» را به «اِنی أنا الله رب العالمین» تبدیل می کند و موسوی مشهدان را به وادی ایمن و مقدس طوی وارد می کند تا در دل شب به مشاهدات نوریه وصول پیدا کنند.
چه قرآن آمده در لیله القدر
ز قدرش میگشاید مر ترا صدر
بود آن لیلهء پر قدر و پر اجر
سلام هی حتی مطلع الفجر
از این ابیات به بعد در مورد برکاتی که مترتب بر شب است مواردی را مطرح نموده و به دلیل آن اشاره می فرمایند که از برکات آن، تنزل قرآن در لیله القدر انسان است و این امر نیز مترتب بر شرح صدر است تا در دارالسلام الهی به استفاضه ی از علوم و معارف به سر برد. و این دارالسلام را از ازل تا ابد امتداد است که تا همه علوم و حقائق قرآنی و اسم اعظم که دارای هفتاد و سه حرف است در طلوع فجر محمدی صلی الله علیه و آله و ظهور دولت حقه حضرت بقیه الله الاعظم صاحب الامر و الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تجلی یابد که آن را به لیله القدر مهدی سلام الله علیه نام می نهم. بحث لیله القدر در شرح بیت ۵۰ به بعد باب هفدهم گفته آید. (رجوع به جلد دوم شرح دفتر دل شود.)
دلا شب کاروان عشق با یار
به خلوت رازها دارند بسیار
«تتجافی جنوبهم عن المضاجعِ یدعونَ ربهم خوفاً و طمعاً» (سجده/۱۶).
شرح دفتر دل علامه حسن زاده آملی از استاد صمدی آملی
