همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک؛ در این مطلب می خواهیم زندگینامه محمد غفاری (زندگینامه کمال الملک) نقاش بزرگ ایرانی را مورد بررسی قرار دهیم.

زندگینامه کمال الملک (محمد غفاری)

محمد غفاری ملقب به کمال الملک، نقاش برجسته ایرانی سال ۱۲۲۴ در کاشان به دنیا آمد. خانواده او اغلب اهل هنر و نقاشی بودند.

در چند ماهگی او را به ”کلده” دهی بسیار سرسبز و خوش آب و هوا در نزدیکی کاشان بردند. طبع حساس و دل نازک کمال الملک در روستای سرسبز که شکوه کوهستانش چشم را خیره می کرد، پرورش می یافت و قلب او مالامال از عشقی سرشار به طبیعت می شد.

از تنور تکه ذغالی بر می داشت و روی دیوارها، کاغذهای حساب و کتاب پدر، زین اسب ها و گاهی دور از چشم پدر و مادرش بر روی دیوار سفید شده با گچ اتاق نقاشی می کرد.

نقش های مختلفی می زد و بیشتر درخت صنوبر را می کشید که روی تپه کنار نهر روییده بود. محمد غفاری با آن سن کم از ده بیرون می رفت. کنار آن صنوبر می نشست و ساعت ها به آن خیره می شد، به رنگ ها و برگ های مختلفی که پیدا می کرد، به پوسته ضخیم و قهوه ای آن و به تصویر مواج درخت که بر سطح زلال نهر می افتاد. بعد سر می چرخاند و کوه را که می دید دلش از هیبتش می لرزید، به هیجان می آمد و چنان محو شکوه آن می شد که صدای مادرش را نمی شنید.

محمد… محمد جان… کجایی؟ چرا جواب نمی دهی؟ مادر می دانست که پسرش مثل همیشه کنار درخت صنوبر محو تماشای طبیعت است. « خدای نکرده اگر اتفاقی بیفتد… آن وقت من چه بکنم؟» و محمد هر بار به جای اینکه پاسخی به مادر بدهد، از کشف تازه ای که کرده بود سخن می گفت و خشم مادر به مباهاتی شیرین مبدل می شد.

یک بار عقاب بزرگی را کشف کرده بود که بر فراز کوه پرواز می کرد، اوج می گرفت و یک باره به شتاب و بی آنکه بال بزند به سوی زمین تن رها می کرد و فرود می آمد. محمد غفاری اگر در خانواده ای معمولی به دنیا آمده بود، بی شک به خاطر نقاشی در دفتر حساب و کتاب پدرش تنبیه می شد. اما پدر دست نوازش بر سر او کشیده و با دادن یک دسته کاغذ و مداد خوب او را تشویق می کرد. در خانواده او هنر و به خصوص نقاشی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود.

تابلوهای او آن قدر جذاب بودند که هر بیننده ای را به تحسین وا می داشت. پدر کمال الملک هم در کشیدن منظره و نقاشی و چاپ سنگی استاد بود و به همین علت استعداد محمد غفاری را به سرعت تشخیص داد و او را برای جدی گرفتن نقاشی، تشویق و راهنمایی کرد.

پدرش نقاشی های او را با دقت بررسی می کرد و هرجا که لازم بود، نکته ای را به او می آموخت و راهنمایی اش می کرد. آموزش های پدر متناسب با رشد محمد تنظیم می شد. پدر وقتی مطمئن شد که نقاشی جزئی از وجود پسرش شده و تا پایان عمر نمی تواند دل از آن بکند، نکاتی را به او گوشزد می کرد که تا پایان عمر آویزه گوش محمد شد. عموی محمد غفاری، صنیع الملک، از نقاشان به نام عصر خود بود.

کمال الملک در نوجوانی به تهران رفت. محمد و برادرش پس از گذشت سه سال تحصیل در مدرسه دارالفنون توانستند موفقیت‌های بسیاری کسب کنند. ناصرالدین شاه در پایان سال سوم، هنگام بازدید از دارالفنون با دیدن تابلویی که از چهره اعتضادالسلطنه، رئیس وقت دارالفنون که توسط محمد غفاری کشیده شده بود، تحت تأثیر قرار گرفت و دستور داد او را به عنوان نقاش به استخدام دربار درآورند.

محمد غفاری (کمال الملک) از اولین تحصیل‌کردگان ایرانی در فرنگ و از افراد پرنفوذ دوره قاجار بود. محمد با خواهر مفتاح‌الملک یکی از مقامات دربار ازدواج کرد که ثمرهٔ این ازدواج یک دختر به نام نصرت و پسری بنام حسینعلی‌خان شد.

وی با حضور در دربار، ابتدا لقب خان و سپس پیشخدمت مخصوص دریافت کرد. پس از چندی ناصرالدین شاه، تحت تأثیر آثار او قرار گرفت و خود به شاگردی او درآمد و او را در ابتدا به لقب نقاش‌باشی و سپس به لقب کمال‌الملک منصوب کرد.

«کمال ‌الملک» پیشنهادِ محمدحسین فروغی بود. محمد در مدت حضور در دربار ۱۷۰ تابلو کشید که معروف‌ترین آن‌ها تالار آینه است و اولین تابلویی است که آن را با تحت عنوان «کمال‌الملک» امضا کرده‌است.

کمال‌ الملک در سال ۱۲۷۶ خورشیدی پس از ترور ناصرالدین‌شاه برای تحصیل به اروپا رفت. او بیش از سه سال در فلورانس، رم و پاریس گذراند و در موزه‌ها به رونگاری از آثار نقاشانی چون رامبراند و تیسین پرداخت.

در پاریس با فانتن لاتور آشنا شد. سفر اروپا تأثیری مثبت در اسلوب کار و حتی طرز دید او گذاشت. کمال‌الملک در سال ۱۲۷۹ به دستور مظفرالدین‌شاه به ایران بازگشت و کار در دربار را ادامه داد، ولی عملاً نتوانست با خواست‌های شاه جدید کنار بیاید. سپس به عراق رفت و چند سالی در آنجا ماند. سال‌های ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۳ خورشیدی پرده‌های «زرگر بغدادی» و «میدان کربلا» را نقاشی کرد.

کمال الملک در بازگشت به ایران مدرسه “صنایع مستظرفه” را تاسیس کرد و مدیریت آن را عهده دار شد.

او در سال ۱۳۰۷ به حسین آباد نیشابور رفت و دوازده سال آخر عمر خود را در این روستا در انزوا گذراند و در سال ۱۳۱۹ خورشیدی، در سن ۹۵ سالگی درگذشت.

او وصیت کرده بود در باغ خودش واقع در حسین‌آباد دفن شود، تا آرامگاه وی محل استراحت دوستان و دوست دارانش باشد، اما بنا به دلایلی وی را در نیشابور مجاور مزار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به خاک سپردند.

اسامی برخی آثار کمال الملک

۱- مرد برهنه

۲- دورنمای دماوند

۳- دورنمای دیگری از دماوند

۴- آخوند رمال

۵- تصویر نیم تنه ناصرالدین شاه

۶- تصویر مشهدی ناصر

۷- زن پای چراغ

۸- خانه سنگی

۹- خانه دهاتی

۱۰- دورنمای دیگری از باغ مهران

۱۱- کپیه از تابلوی مزین الدوله (تابلو میوه)

۱۲- سن ماتیو

۱۳- کپیه تیسین

۱۴- رمال بغدادی

۱۵- تصویر عضدالملک

۱۶- دورنمای مغانک

۱۷- پیرمرد (ناتمام)

۱۸- مصری

۱۹- تصویر دیگر مصری

۲۰- فانتن لاتور

۲۱- کبک بی جان

۲۲- تصویر نیم تنه اتابک

۲۳- صورت جوانی کمال الملک

۲۴- رمال

۲۵- تصویر کمال الملک در حال تبسم

۲۶- زرگر

۲۷- صورت کمال الملک با کلاه

۲۸- بن زور

۲۹- پرتیه

۳۰- صورت دیگری از کمال الملک با شنل

۳۱- تصویر زن (مداد)

۳۲- زری یراقی های جهود

۳۳- صورت دیگری از جوانی کمال الملک

۳۴- زنجیری

۳۵- تصویر زن (که با همکاری گوردیجانی کشیده شده)

۳۶- تصویر مرحوم ذکاء الملک

۳۷- تصویر رامبراند

۳۸- تصویر دیگری از کمال الملک

۳۹- دورنمای چراغ برها

۴۰- بازار مرغ فروش ها

۴۱- صورت سردار اسعد

۴۲- قالیچه صورت رامبراند

۴۳- قالیچه صورت کمال الملک

۴۴- قالیچه دورنمای منظره ای از شمیران

۴۵- تصویر مرحوم حاج نصرالله تقوی

۴۶- قالیچه دورنمای یاخچی آباد

۴۷- کپیه رافائل

۴۸- کپیه تابلوی دیگری از تیسین

۴۹- کپیه ونوس

۵۰- تصویر مظفرالدین شاه

۵۱- تصویر احمد شاه

۵۲- تصویر کمال الملک (آبرنگ)

۵۳- تصویر مولانا (آبرنگ)

۵۴- عرب خوابیده (آبرنگ)

۵۵- حوض صاحبقرانیه (۱۲۶۱ ش)

۵۶- تکیه دولت

۵۷- دورنمای پس قلعه

۵۸- دورنمای زانوس

۵۹- تالار آیینه

۶۰- دورنمای لار

۶۱- صورت ناصرالملک

۶۲- تصویر پسر ناصرالملک

۶۳- تصویر مشیرالدوله

۶۴- تصویر وثوق الدوله

۶۵- تصویر ضیع الدوله

۶۶- پرنده الوان (آبرنگ)

۶۷- دورنمای شهر از پشت بام صاحبقرانیه

۶۸- دورنمای کوه شمیران از پشت بام مدرسه (ناتمام)

۶۹- قالیچه منظره خیابان شمیران

۷۰- زن

۷۱- کپیه باسمه فرنگی (به دستور احمدشاه)

۷۲- کپیه باسمه ای دیگر (به دستور احمدشاه)

۷۳- نوازنده ها

۷۴- تصویر ایستاده یکی از پیشخدمت های دربار

۷۵- نیم تنه یکی از درباریان (آبرنگ)

۷۶- بازار کربلا

۷۷- منظره آبشار دوقلو (۱۲۶۳ ش)

۷۸- حوضخانهٔ عمارت گلستان (۱۳۰۷ هجری قمری)

۷۹- تصویر میرزاعلی اصغر خان اتابک (نیم تنه)

۸۰- تصویر میرزا علی اصغرخان (تمام قد)

۸۱- تصویر آقاعلی معین الحضور (آبرنگ)

امیدواریم از مطالعه زندگینامه کمال الملک (زندگینامه محمد غفاری) لذت برده باشید.

مجله اینترنتی تحلیلک