چکش برای کارهایی مانند خم‌کاری، قلم‌کاری، سنبه نشان زدن و به طور کلی ضربه زدن به قطعات به کار می‌رود. گوه‌ها نیز در ابزارهای مختلف از جمله چاقو، قیچی، مته، قلم و بسیاری از ابزارها کاربرد گسترده دارند. در این مقاله با انواع چکش، گوه و زوایای اصلی و مهم در برش و براده‌برداری آشنا خواهید شد.

در این مقاله می‌خوانیم:

• 
  

  چکش

• 
  

  گوه

• 
  

  زوایای اصلی و مهم در تراش و براده‌برداری

  — زاویه گوه

  — زاویه براده

  — زاویه آزاد

  — زاویه برش

  ---

چکش:

برای ضربه زدن به قطعات از ابزاری به نام چکش استفاده می‌شود. جنس چکش از فولاد آب‌داده، برنج، آلومینیوم، چوب، پلاستیک یا لاستیک است. دسته چکش از چوب ساخته می‌شود. برای آن‌که بتوان دسته چکش را در سوراخ سر چکش به طور اطمینان بخشی محکم نمود، از یک گوه فلزی استفاده می‌شود. علاوه بر آن جهت اطمینان بیشتر از خارج نشدن چکش از دسته در حین کار، سوراخ آن را از دو طرف کمی گشادتر می‌سازند تا در اثر جا زدن گوه، سر دسته چکش کمی بزرگتر شود. با این کار از خارج شدن چکش از دسته جلوگیری می‌شود.

به چکش‌ فولادی که وزن آن کمتر از یک کیلوگرم باشد، چکش دستی گفته می‌شود. اگر وزن چکش بین ۱ تا ۲ کیلوگرم باشد به آن چکش آهنگری گویند. به چکش با وزن بیش از ۲ کیلوگرم پتک گفته می‌شود.

توجه:

قبل از به کار بردن چکش باید مطمئن شد که دسته چوبی آن چرب یا شکسته نباشد و در جای خود محکم قرار گرفته باشد.

گوه:

گوه یکی از ابتدایی‌ترین ابزارهایی است که بشر موفق به اختراع آن شده است. گوه از یک یا دو سطح شیب‌دار متصل به هم تشکیل شده است.

زوایای اصلی و مهم در برش و براده‌برداری عبارتند از زاویه گوه، زاویه براده، زاویه آزاد و زاویه برش که به صورت مفصل در ادامه به توضیح آن‌ها پرداخته شده است.

۱- زاویه گوه ( β بتا):

زاویه بین دو سطح گوه را زاویه گوه و محل برخورد آن‌ها را لبه برنده گویند. فرض کنید دو گوه متفاوت در دسترس شما قرار دارد. یکی از آن‌ها زاویه کوچک و دیگری زاویه بزرگتری دارد. اگر بخواهیم با یک نیروی معین آن‌ها را وارد یک قطعه چوب کنیم، گوه‌ای که زاویه کوچکتری دارد نسبت به دیگری که زاویه بزرگتری دارد، راحت‌تر وارد قطعه چوب می‌شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت زاویه کوچکتر موجب صرفه‌جویی در نیرو خواهد شد.

حال اگر همین کار را با یک قطعه فلزی انجام دهیم و بخواهیم قطعه فلزی را توسط این گوه‌ها ببریم، موضوع متفاوت خواهد شد. در این حالت گوه‌ای که زاویه کوچکتری دارد، تحمل نیروی خارجی را نداشته و امکان دارد که لبه برنده آن کج شده و یا حتی بشکند. در صورتی که گوه با زاویه بزرگتر تحمل بیشتری در برابر نیروی خارجی دارد. این آزمایش نشان می‌دهد هرچه زاویه گوه بیشتر باشد، اگرچه جهت پیشروی به نیروی بیشتری نیاز دارد اما لبه برنده آن قابلیت تحمل بیشتری در مقابل نیروی خارجی خواهد داشت.

از مقایسه این دو آزمایش به این نتیجه می‌رسیم که برای بریدن و یا براده‌برداری، باید زاویه گوه به نحوی انتخاب گردد که علاوه بر تحمل نیروی خارجی (نیروی برش)، از نظر صرفه‌جویی در مقدار نیرو نیز مناسب باشد.

نکته:

جنس گوه حتما باید از جنس کار سخت‌تر باشد.

اگر بخواهیم از گوه‌ها جهت براده‌برداری استفاده کنیم، علاوه بر زاویه گوه، زوایای دیگری نیز در این امر دخالت می‌کنند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

۲- زاویه براده( γ گاما):

زاویه بین سطحی از گوه که براده روی آن حرکت می‌کند و صفحه عمود بر سطح کار را زاویه براده می‌گویند. جهت روشن‌تر شدن موضوع به مثال زیر توجه نمایید.

فرض کنید به کمک چاقو بخواهیم از روی یک قطعه چوب براده‌برداری کنیم. براده برداری را با چهار حالت مختلف انجام داده و با هم مقایسه می‌کنیم:

حالت ۱: چاقو با انحراف کم روی سطح کار حرکت کند.

مشاهده می‌شود که براده از روی سطح چوب جدا شده و براده‌ها به سمت بالا حرکت می‌کنند. اگر به صورت دقیق‌تر به براده‌ها توجه کنید، در می‌یابید هرچه براده طویل‌تر شود ضخامت آن به تدریج افزایش می‌یابد. این افزایش ضحامت براده آنقدر زیاد می‌شود که دیگر چاقو با نیروی دست نمی‌تواند در چوب پایین رود.

حالت۲: انحراف چاقو بیشتر شود.

مشاهده می‌شود که عمل براده‌برداری راحت‌تر انجام می‌شود. ضخامت براده‌ها کمتر و یکنواخت‌تر و جدا کردن آن‌ها به نیروی کمتری نیاز دارد.

حالت۳: انحراف چاقو به نحوی زیاد شود که سطح آزاد گوه مماس بر سطح کار شود.

در این حالت لبه برنده با کار درگیر نشده و عمل براده‌برداری انجام نمی‌شود.

نکته:

در تمامی حالت‌های بالا، تمام زوایای براده مثبت هستند. در تعیین مثبت یا منفی بودن زاویه براده به جهت حرکت دقت شود.

تمرین

در شکل بالا زاویه آزاد را مشخص کنید

حالت۴: انحراف چاقو به‌قدری زیاد شود که زاویه براده منفی شود.

در این حالت براده‌های جدا شده بسیار ظریف و ضخامت بسیار کمی دارند. این نوع براده‌برداری را در اصطلاح درودگری “لیسه‌کردن” و در فلزکاری “شابرزدن” گویند.

نتیجه‌گیری:

در عملیات براده‌برداری انتخاب زاویه براده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

علاوه بر زاویه گوه و زاویه براده، زاویه دیگری نیز در عملیات براده‌برداری وجود دارد که به آن زاویه آزاد گفته می‌شود. در ادامه با این زاویه آشنا خواهید شد.

۳- زاویه آزاد(α آلفا):

زاویه بین سطح آزاد گوه و سطح براده‌برداری‌ شده کار را زاویه آزاد گویند. وجود این زاویه برای درگیر شدن ابزار با کار و همچنین کاهش اصطکاک لازم است. بین زوایای گوه، براده و آزاد رابطه زیر برقرار است:

α+γ+β=۹۰                                      (زاویه گوه + زاویه براده + زاویه آزاد = ۹۰)

۴- زاویه برش (δ دلتا) :

به مجموع زوایای آزاد و گوه، زاویه برش گفته می‌شود. این زاویه در اکثر وسایل براده‌برداری کوچکتر از ۹۰ درجه است. در شابر زدن و لیسه‌کاری این زاویه بزرگتر از ۹۰ درجه است.

δ=α+β                                                   (زاویه گوه + زاویه آزاد = زاویه برش)

بیشتر بخوانید

تجهیزات کارگاه مقدماتی / میزکار – گیره و انواع آن

امیدواریم از مطالعه این مقاله لذت برده باشید. خوشحال می‌شویم نظرات خود را جهت بهبود کیفیت این سری مقالات با ما در میان بگذارید.

مجله اینترنتی تحلیلک