«آثار زکریای رازی پایه گذار شیمی نوین»

محمد زکریا رازی فیلسوف، عالم طبیعی، شیمیدان و پزشک بزرگ ایران اسلامی و ملقب به جالینوس المسلمین از مفاخر مشاهیر جهان و یکی از نوابغ روزگار قدیم است.

مورخان شرقی در کتاب ‌هایشان او را محمد بن زکریای رازی خوانده‌اند، اما اروپائیان و مورخان غربی از او به نام ‌های رازس Rhazes=razes و رازی Al-Razi در کتاب‌ های خود یاد کرده‌ اند.

زکریای رازی در دوران زندگی خود کتاب‌ های بسیاری نوشته است. تعداد این کتاب‌ ها که در زمینه‌های ریاضیات و نجوم، تفسیر و تلخیص، فلسفه، مافوق طبیعه، الهیات، کیمیاگری، کفریات و فنون دیگر است بالغ بر ۱۸۰ جلد است. مهم‌ترین کتاب‌ های نوشته شده توسط رازی «الحاوی» و «البرهان» نام دارند.

در ادامه آثار زکریای رازی این دانشمند و فیلسوف گرانقدر را برای شما گردآوری کرده ایم.

با ما باشید؛ کتابها و آثار زکریای رازی

کتابها و آثار زکریای رازی

آثار و کتابهای زکریای رازی در پزشکی

• • الحاوی، یک دوره کامل علم طب تا دوران رازی است.

• • الکناش المنصوری، که الطب المنصوری نیز خوانده می‌شود.

• • المرشد، که الفصول فی الطب نیز نامیده می‌شود.

• • من لایحضره الطبیب، نام دیگر کتاب طب الفقراء است.

• • المدخل الی الطب، پیش‌درآمد و مقدمه علم طب

• • الرد علی الجاحظ فی مناقضةالطب، که در آن رازی نظر جاحظ معروف را که نقض علم طب را رد می‌کرده، را رد کرده‌است..

• • الطب الملوکی، این کتاب یک دوره بیماری‌شناسی است.

• • القراباذین الکبیر

• • القراباذین الصغیر

• • کتاب الجدری و الحصبه

• • التقسیم و التشجیر، که رازی در این کتاب گونه‌های بیماری و علت‌های آن‌ها را با شرح و طبقه‌بندی آورده‌ است.

• • الحصی فی الکلی و المثانه، در باب سنگ کلیه و مثانه است.

• • القولنج، در این کتاب از اقسام و انواع قولنج‌ها بحث می‌شود.

• • اوجاع المفاصل (دردبندها)

• • منافع السکنجبین، در باب خواص سکنجبین و موارد مصرف و تجویز آن است.

• • دفع مضار الاغذیه، درباره‌ پیشگیری از ضررهای غذاها است.

• • ”تقدیم الفاکهه قبل الطعام و تاخیر هامنه،” در مورد خوردن میوه پیش و پس از غذا است.

• • الابدال، درباره‌ جانشینی داروها.

• • الادویة الموجودة بکل مکان، درباره‌ی داروهایی که آسان در هر جا یافت می‌شود.

• • الابنة و علاج‌ها

• • فی هیئة القلب (تشریح قلب)

• • فی هیئة الانثین (تشریح خصیه‌ها یا خایه‌ها)

• • فی هیئه الصماخ (تشریح پرده‌ی گوش)

• • فی هیئه العین (تشریح چشم)

• • فی هیئه الکبد (تشریح جگر)

• • الرد علی الناشی فی نقضه الطب، در باب رد رازی بر نقض ناشی است که علم طب را نقض کرده‌ است.

• • فی المحنه الطبیب و کیف ینبغی ان یکون حاله فی نفسه و بدنه و شربه، درباره‌ی آزمون پزشک و این که باید چگونه باشد.

• • فیماجری بینه و بین جری الطبیب فی التوت عقیب البطیخ، گفتگو بین رازی و جری پزشک در باب خوردن توت پس از خربزه

• • فی العلة التی تحدث الورم و ازکام فی روس بعض الناس وقت الورد، در سبب آن‌که آماس و زکام در سر بعضی از مردمان، وقت گل سرخ عارض می‌شود.

• • فی الإستفراغ المحمومین قبل النضج، در این که استفراغ پیش از بهبودی لازم است.

• • فی تبرید الماء عیل الثلج و تبرید الماء یقع الثلج فیه، درباره‌ی آبی که با برف سرد شده باشد و آبی که بر برف گذارده و سرد شده باشد.

• • فی العله التی لها بزعم بعض الجهال الاطباء ان الثلج یعطش، در علت آن‌که بعضی پزشکان نادان تصور می‌کنند که برف تشنگی می‌آورد.

• • العلل القاتلة، درباره‌ی بیماری‌های کشنده‌ است.

• • فی علة الموت الحوی من السموم، دربارهٔ علت مرگ سریع از زهر است.

• • اطمعة المرضی، در باب غذای بیماران است.

• • الفالج

• • اللقوة، عبارت است از فلج عصب صورت و نتیجه حاصل از آن کجی دهان است.

• • فی ان الحمیه المفرطه تضر بالا بدان، در این که پرهیز مفرط برای بدن انسان مضر است.

• • فی ان الطین المتنقل

• • فی علة تعیش السمک، در آن‌ که ماهی تشنگی آورد.

• • فی العله التی لها صار الخریف ممرضا، در سبب آن‌که پاییز بیماری‌زا است.

• • فی ان الطبیب الحاذق لبیس هومن قدر علی ابراء جمیع العلل و ان ذلک لیس فی الوسع، در این که پزشک توانا، قادر به درمان همه‌ی بیماری‌ها نیست.

• • فی التلطف فی ایصال العلیل الی بعض شهواته، در لطف ورزیدن پزشک برای برخی بیماران در بعضی امیال آن‌ها

• • فی العلع التی یذم لها بعض الناس و عوامها الطبیب و ان کان حاذقا، در سبب آن‌که بعضی مردم و عوام‌الناس پزشک را رها می‌کنند، هر قدر هم که حاذق باشد.

• • فی العلة التی لها ینجح جهال الاطباء و العوام و النساء اکثر من العلماء، در علت آن‌که پزشکان نادان و عوام و زنان بیش از پزشکان دانشمند توفیق می‌یابند. (با کتاب ۵۵ در همین سیاهه سنجیده شود.)

• • خطاء غرض الطبیب، درباره‌ی خطا و اشتباهات پزشک

• • اختصار کتاب النبض الکبیر لجالینوس

• • اختصار کتاب حیله البرء لجالینوس

• • تلخیص کتاب العلل و الاعراض لجالینوس

• • تلخیص کتاب العلل المواضع الألمه لجالینوس

• • تلخیص کتاب فصول بقراط

• • فیما لایلصق مما یقطع من البدن، درباره‌ این که نمی‌توان بعضی اندام‌های بدن را پیوند زد، اگرچه کوچک باشند.

• • فی العله التی لها لا یوجد شراب یفعل فعل الشراب الصحیح بالبدن، درباره‌ی اثری که مشروب سکر و غیر سکر در بدن می‌گذارد.

• • کیفیة الاغتذاء، در باب کیفیت تغذیه‌ است.

• • فی الأغراض الممیله لقلوب کثیر من الناس عن أفاضل الأطباء إلی اخسائهم، در این باره که دیدگاه مردم از پزشک توانا به پزشکان پایین‌تر متمایل می‌گردد. (با کتاب ۴۵ در همین سیاهه سنجیده شود.)

• • فی الجبر، درباره‌ی شکسته‌بندی است.

• • فی ان العلّة الیسیرة بعضها أعسر تعرفا و علاجا من الغلیظه، در آن‌که درمان بعضی بیماری‌های آسان و پیش‌ پا افتاده، دشوارتر از بیماری‌های شدید است.

• • تقسیم الأمراض و أسبابها و علاجاتها علی الشرح، در طبقه‌بندی مشروح و علت‌ها و درمان‌های بیماری‌ها

• • المشجر فی الطب علی طریق کناش

• • فی العلل المشکله، در بیماری‌های صعب و مشکل
    کتاب الباه، از ضررها و اسراف و موقع و نافع امر و مواد مولد منی و تکثیر و رقت آن و غذاها و داروهای مولد و رفع‌کننده‌ بحث می‌کند.

• • فی السکر

• • فی التعری و التدثر، در علت آن‌که حرارت گاهی با برهنه‌شدن و زمانی با پوشیده شدن برطرف می‌گردد.

• • مایعرض فی صناعة الطب

• • کتاب النقرس و عرق المدینی، درباره‌ی بیماری نقرس و پیوک (با کتاب ۷۴ در همین سیاهه سنجیده شود.)

• • کتاب الصیدنة، درباره‌ی داروسازی است.

• • فی معرفة تطریف الأجفان، در شناسایی به‌ هم زدن پلک‌های چشم

• • فی شرف العین، در فضیلت و برتری چشم بر سایر حواس

• • فی العمل بالحدید و الجبر، در اعمال جراحی با چاقو و شکسته‌بندی

• • کتاب الکبیر فی العطر و الأنجبات و الأدهان، کتاب بزرگ رازی در عطر

• • اثبات الطب، در اثبات پزشکی

• • کتابان فی التجارب

• • فی الفصد، درباره‌ی رگ زدن و خون گرفتن

• • فی النقرس (با کتاب ۶۵ در همین سیاهه سنجیده شود.)

• • فی العلة التی صار النائم یعرق أکثر من الیقظان، در علت آن‌که افراد در خواب، بیشتر از بیداری عرق می‌کنند.

• • کتاب الفاخر

• • فی صناعة الطب و وضعها و تمییزها

• • برء الساء (درمان فوری)

• • فی علاج العین بالحدید، در درمان چشم با چاقو

• • فی الأدویة العین و علاجها و مداواتها و ترکیب الأدویة لما یحتاج الیه من ذلک، در داروها و درمان بیماری‌های چشم و ترکیب داروها

• • کتاب سرّ الطب

• • منافع الأعضاء (فیزیولوژی)

• • کتاب صفات البیمارستان، درباره‌ی ویژگی‌های بیمارستان

• • فی الثقال الأدویة المرکبة، درباره‌ی سنگینی داروهای مرکب

• • کلام الفروق بین الامراض، در ویژگی‌ها و فرق بین بیماری‌ها

• • کتاب الکافی فی الطب

• • الأغذیة المختصرة

• • مقالةه فیما سئل عنه فی انه لم صار من قل جماعة من الإنسان طال عمره

• • تذکره مفیده

• • فی اختلاف الدم، درباره‌ی اختلاف خون آدمی است.

• • اتخاذ ماءالجبن، درباره‌ی خواص آب‌پنیر است. (با کتاب ۹۲ در همین سیاهه سنجیده شود.)

• • من کتاب الالبان فی منافع ماءالجبن، درباره‌ی خواص آب پنیر و شیر است. (با کتاب ۹۱ در همین سیاهه سنجیده شود.)

• • مفید الخاص

• • الخواص

• • رسالة لأبی‌بکر محمد بن زکریا الرّازی لبعض تلامذته و قد إختصه بعض الملوک

• • الأکلیل (کتاب تاج)

• • منافع المومیاء درباره‌ی خواص و منافع مومیاء است.

• • تدبیر الصبیان یا پزشکی کودکان که اولین کتاب درباره پزشکی کودکان به‌شمار می‌رود.

بیشتر بخوانید: زندگینامه سهروردی بنیانگذار فلسفه اشراق

آثار و کتابهای زکریای رازی در کیمیا (شیمی)

این فهرست از کتاب‌های کیمیایی رازی، از رسالهٔ فهرست کتاب‌های تألیفی رازی از ابوریحان بیرونی در بخش کیمیائیات نقل می‌شود.

• • المدخل التّعلیمی

• • علل المعادن و هو المدخل البرهانی

• • إثبات الصّناعة

• • کتاب الحجر

• • کتاب التّدبیر

• • کتاب الإکسیر و یوجد علی نسختین

• • کتاب شرف الصّناعة

• • کتاب التّرتیب و هو الرّاحة

• • کتاب التّدابیر

• • کتاب الشّواهد

• • کتاب محن الذهب و الفضة

• • کتاب سرّ الحکماء

• • کتاب سرّ

• • کتاب سرّ السّرّ

• • کتابان فی التّجارب

• • رسالة إلی فاین

• • منیة المتمنی

• • رسالة إلی الوزیر القاسم بن عبیدالله

• • کتاب التّبویب

• • الرّدّ علی الکندی فی ردّة علی الکیمیاء

• • فی الرّدّ علی محمّد بن اللّیث الرّسائلی فی ردّة علی الکیمیائیّین

کتابها و آثار زکریای رازی در فیزیک

• • سمع الکیان (سماع طبیعی) الهیولی الصغیر.

• • الهیولی الکبیر.

• • فی الزّمان و المکان.

• • فی الفرق بین إبتداء المدّة و بین إبتداء الحرکات.

• • فی اللّذّة.

• • فی البحث عن الأرض اهی حجریّة أو طینیّة.

• • فی علّة جذب المغناطیس الحدید.

کتابها و آثار زکریای رازی در منطق

• • المدخل إلی المنطق.

• • فی المنطق بألفاظ متکلّمی الإسلام.

• • کتاب البرهان.

• • کیفیّة الإستدلال.

بیشتر بخوانید: زندگینامه محمد زکریای رازی پایه‌ گذار شیمی نوین

کتابها و آثار زکریای رازی در ریاضیات

• • فی الهیئة.

• • فی علة قیام الارض وسط الفلک.

• • فی مقدار مایمکن ان یستدرک من النجوم.

• • فی کیفیة الابصار.

• • فی ان الکواکب علی غایة الاستدارة لیس فیها نتوء واعوار

آثار و کتابهای زکریای رازی در فلسفه

• • میدان العقل

• • العلم الالهی الصغیر علی رای سقراط.

• • العلم الالهی الکبیر.

• • فی الفلسفة القدیمة.

• • نقض کتاب فرفوریوس الی انابو المصری

• • السیرة الفلسفیة. (این کتاب از سوی عباس اقبال آشتیانی ترجمه شده و یک بار به همین نام در سال ۱۳۴۳ و بار دیگر با نام سیرت فلسفی در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به چاپ رسیده‌است.

• • طب روحانی، در اخلاق و فلسفه. (این کتاب از سوی پرویز اذکایی ترجمه شده و در سال ۱۳۸۲ در تهران به چاپ رسیده‌است.)

• • في حیل المتنبئین / مخاریق الانبیاء

• • في النبوات / نقض الأدیان

آثار زکریای رازی در متافیزیک

• • النفس الصغیر.

• • النفس الکبیر.

• • فی ان جواهرالاجسام .

• • فی ان الحرکة معلومة غیر مرئیه

مجله اینترنتی تحلیلک