«اختلال حرکات قالبی یا کلیشه ای»

اختلال حرکتی مجموعه ای از بیماری‌ های دستگاه عصبی (نورولوژیک) در کودکان است که منشاء آن در مغز کودک پدید می‎ آید. این اختلال باعث می شود حرکات اندام های کودک بسیار زیاد یا خیلی آهسته باشد به طوری که تفاوت این حرکات با کودکان دیگر بسیار فاحش است.

اختلالات حرکتی به ۳ دسته کلی تقسیم می شوند که یکی از انواع آن اختلال حرکات قالبی یا کلیشه ای است. کودکان مبتلا به اختلال حرکات کلیشه ای حرکات تکراری، بی هدف و برانگیخته ای مانند کوبیدن سر به دیوار، گاز گرفتن، تکان دادن بدن، ضربه زدن به خود و… انجام می دهند.

انجام مداوم و مکرر این رفتارها علاوه بر آسیب های جسمانی که به خود کودک وارد می کند بلکه زندگی سایر اعضای خانواده او را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، از همین رو توجه به نشانه ها و علل بروز برای رفتار صحیح با کودک و درمان به موقع از اهمیت بسیاری برخوردار است.

با ما باشید؛ اختلال حرکات قالبی یا کلیشه ای

بیشتر بخوانید: اختلال نافرمانی مقابله ای ODD

اختلال حرکات قالبی یا کلیشه ای چیست؟

اختلال حرکات قالبی یا کلیشه ای نوعی اختلال حرکتی عصبی_رشدی در کودکان است. نشانه اصلی این اختلال انجام یک سری حرکات تکراری و بی‌ فایده، بی هدف و برانگیخته است که به طور اجنتاب ناپذیری انجام می‌شود و به عملکرد روزانه کودک آسیب جدی را وارد می کند.

از جمله این حرکات می‌ توان به گاز گرفتن خود یا کوبیدن سر به دیوار، ضربه زدن به بدن خود، تکان دادن بدن و… اشاره کرد. انجام این رفتارها باعث صدمه یا جراحت به کودک می شود و بر سلامت عمومی او تاثیر منفی می گذارند. علاوه بر این یادگیری مهارت های جدید کودک را مختل کرده و در اجرای مهارت های موجود اختلال به وجود می آورند.

حرکات قالبی ممکن است در طول روز چندین بار بروز پیدا کنند و چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند. فراوانی این رفتار ها نیز می تواند از چندبار وقوع در یک روز تا چندهفته فاصله بین رویدادها تفاوت داشته باشد. این رفتارها بسته به موقعیت های مختلف تفاوت دارند و زمانی روی می دهند که فرد مشغول فعالیت های دیگر، برانگیخته، تحت فشار و خسته کننده باشد.

ویژگی های کودکان مبتلا به اختلال حرکات قالبی یا کلیشه ای

کودکان مبتلا به اختلال حرکات کلیشه ای ممکن است ویژگی های گوناگونی داشته باشند. این ویژگی ها از کودکی به کودک دیگر متفاوت است.

به‌طور کلی انواع علائمی که در کودکان مبتلا به اختلال حرکات کلیشه ای دیده می‌ شوند، شامل موارد زیر است:

• تکان دادن بدن به طور مداوم
• تکات دادن دست ها به صورت چرخشی
• حرکت دادن انگشت ها در جلوی صورت
• تکان دادن بازوها
• تکان دادن سر
• کوبیدن سر به دیوار به صورت مکرر
• سیلی زدن به صورت
• وارد کردن انگشت یا هرچیز دیگری به داخل چشم
• گاز گرفتن دست ها
• گاز گرفتن لب ها

بیشتر بخوانید: اختلال سلوک در کودکان (علائم و انواع آن) Conduct disorder

علل بروز اختلال حرکات قالبی

هیچ علت واحد و شناخته شده ای برای بروز اختلال حرکات قالبی در کودکان وجود ندارد. با این حال عواملی متعددی وجود دارند که می توانند به تنهایی یا با تعامل هم در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

از جمله این عوامل می توان به ترس، ژنتیک و فیزیولوژیک، انزوای اجتماعی، استرس محیطی، کارکرد شناختی ضعیف‌، کم‌ توانی ذهنی و برخی بیماری‌ های طبی نظیر عفونت گوش میانی، ناراحتی دندانی و رفلاکس معدی و مری، جریان برگشتی و… اشاره کرد.

تشخیص اختلال حرکات قالبی

اختلال حرکات قالبی یکی از انواع اختلالات حرکتی است و علائم آن در بیشتر مواقع با اختلال تیک اشتباه گرفته می شود. از همین رو برای تشخیص دقیق آن مانند اختلالات دیگر در DSM_5 ملاک هایی در نظر گرفته شده است که بروز آن ها در کودک خبر از بروز اختلال حرکات قالبی می دهد.

ملاک های DSM-5 برای اختلال حرکات قالبی

A) فرد حرکاتی انجام می دهد که به نظر می رسد مجبور است، انجام دهد (در مقابل یک نیروی عظیم و غیر قابل مقاومت برای انجام دادن آن نمی تواند مقاومت کند) اما ظاهرا کاربرد خاصی ندارند یا برای هدف خاصی انجام نمی شوند. (مثلا دستش را به صورت دست دادن با دیگران تکان می دهد اما منظورش سلام کردن نیست. سرش را به این طرف و آن طرف تکان می دهد بدون آن که منظورش نه گفتن باشد. سرش را به دیوار می کوبد بدون این که از چیزی ناراحت باشد.)

B) رفتار حرکتی تکراری در فعالیت های اجتماعی، تحصیلی و فعالیت های دیگر اختلال ایجاد می کند و ممکن است به صدمه دیدن خود منجر شود.

C) شروع در دوره رشد اولیه (خردسالی و اوایل کودکی) است.

D) رفتار حرکتی تکراری ناشی از تاثیرات فیزیولوژیکی مواد یا بیماری عصبی نیست و با اختلال عصبی-رشدی یا روانی دیگر (مثل وسواس موکنی، اختلال وسواس فکری-عملی) بهتر توجیه نمی شود.

بیشتر بخوانید: ۱۰ نشانه افسردگی در کودکان

شدت علائم اختلال حرکات قالبی

خفیف: در این حالت می توان علائم و نشانه‌ ها را با تحریک حسی یا حواس پرتی به راحتی متوقف کرد.

متوسط: در این حالت برای کاهش نشانه ها به اقدامات حفاظتی آشکار و تغییر رفتاری نیاز است.

شدید: در این حالت شدت علائم و نشانه ها به قدری زیاد است که برای پیشگیری از صدمه جدی، نظارت مداوم و اقدامات حفاظتی نیاز است.

میزان شیوع اختلال حرکات قالبی

حرکات قالبی ساده نظیر جلو و عقب رفتن یا تکان دادن بدن در کودکان به خصوص در دوران رشد بسیار رایج است و بالغ بر ۶۰ درصد کودکان ۲ تا ۵ ساله به این رفتارهای تکراری می پردازند اما فقط زمانی مورد تشخیص قرار می گیرند که اختلال قابل ملاحظه ای در روند زندگی آن ها ایجاد کند.

تحقیقاتی که بر روی این کودکان انجام شده حاکی از آن است که حدود ۴ الی ۱۶ درصد کودکان کم توان ذهنی دارای حرکات قالبی و خودآسیبی هستند و هرچه میزان کم توانی ذهنی بیشتر باشد حرکات قالبی نیز بیشتر است. با این حال این اختلال در کودکانی که محرومیت هیجانی و محدودیت حسی (مانند نا بینایی و اوتیسم) دارند نیز مشاهده شده است.

بیشتر بخوانید: بازی درمانی اوتیسم/ بازی های مفید برای کودکان اوتیسم

درمان اختلال حرکات کلیشه ای یا قالبی

کودکان مبتلا به اختلال حرکات قالبی نشانه هایی با میزان شدت متفاوتی را تجربه می کنند، از همین رو رویکرد درمانی در هر کودک ممکن است متفاوت باشد.

درمانگران برای درمان این اختلال اغلب از دو روش زیر استفاده می کنند.

رفتار درمانی اختلال حرکات قالبی

بهترین و مناسب ترین روش درمان اختلال حرکات قالبی رفتار درمانی است. بیشتر حرکات قالبی در طی زمان با تکرار کردن تقویت شده اند از همین رو در این روش درمانی درمانگر به کمک اعضای خانواده کمک می کند تا رفتارهای مناسبی جایگزین این حرکات شده و سپس به تقویت این رفتارهای دست می پردازند. برخی اوقات از تنبیه و تقویت منفی نیز برای از بین بردن علائم نیز می توان استفاده کرد.

دارودرمانی اختلال حرکات قالبی

درمانگران برای کاهش حرکات خود تخریبی در کنار رفتاردرمانی اغلب از دو دسته داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی استفاده می کنند.

SSRI ها دسته ای از داروهای افسردگی هستند که باعث بالا رفتن سروتونین مغز شده و می توانند در فروکش کردن این حرکات موثر باشند. داروهای ضد سایکوز با اینکه اثربخشی اندک و عوارض بسیاری دارند می توانند تاثیر اندکی بر روی علائم داشته باشند.

مجله اینترنتی تحلیلک