«تشخیص و درمان اضطراب پس از سانحه»

اختلال اضطراب پس از سانحه یا PTSD نوعی اختلال روانشناختی است که در پی تجربه یا مشاهده یک حادثه یا رخداد ناگوار و وحشتناک مثل جنگ یا حتی یک حادثه طبیعی مثل سیل یا زلزله رخ می دهد. جهش به گذشته (فلش بک)، کابوس و اضطراب و استرس شدید و افکار ناخواسته در مورد واقعه، وحشت ناشی از تهدید جسمی و جنسی، مرگ غیرمنتظره نزدیکان، تصادف، مشکلات مربوط به خواب، جنگ یا بلاهای طبیعی که فراتر از طاقت و ظرفیت روانی فرد است، از علائم اصلی این اختلال است.

اغلب افراد پس از تجربه کردن چنین مسائل دردناکی ممکن است تا مدتی پس از واقعه چنین نشانه هایی را تجربه کنند اما علائم فرد مبتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه بیش از یک ماه طول می کشند و گاه به قدری شدید و طولانی می شوند که روند طبیعی زندگی فرد را مختل می کنند و فرد نمی تواند مانند گذشته (قبل از سانحه) عملکرد خوب و مطلوبی داشته باشد.

از همین رو تشخیص زودهنگام برای درمان اضطراب پس از سانحه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

با ما باشید؛ تشخیص و درمان اضطراب پس از سانحه

بیشتر بخوانید: اختلال اضطرابی (تعریف، علایم، انواع آن) Anxiety Disorder

تشخیص اختلال اضطراب پس از سانحه

درمانگران برای تشخیص دقیق اختلال اضطراب پس از سانحه معمولا در کنار انجام مصاحبه به بررسی کامل علائم، علل وقوع و رویدادهایی که در چند ماه اخیر برای فرد اتفاق افتاده است، می‌ پردازند و سپس درباره عملکرد او در محیط های مختلف تحصیلی، شغلی و اجتماعی نیز سوالاتی می پرسند تا به تشخیص دقیق برسند.

با این حال برای آغاز درمان اضطراب پس از سانحه یک تشخیص دقیق نیاز است و لازم است که فرد معیارهای زیر را برآورد کرده باشد.

بیشتر بخوانید: تشخیص و درمان حمله پانیک

نشانه‌ها و معیارهای اختلال استرس پس از سانحه PTSD در DSM_5

نشانه ها و معیارهایی که در ادامه ذکر شده برای بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بزرگتر از ۶ سال است.

A: قرار گرفتن در معرض مرگ یا تهدید شدن به مرگ، جراحت شدید یا تجاوز جنسی به یکی از شیوه‌های زیر:

۱- فرد رویداد یا حوادث تروماتیک (آسیب زا) را به طور مستقیم تجربه می‌ کند.

۲- فرد رویداد یا حوادث تروماتیک (آسیب زا) که برای دیگران پیش آمده را به طور مستقیم مشاهده می کند.

۳- فرد از رویداد یا حوادث تروماتیک (آسیب زا) که برای یکی از اعضای خانواده یا دوستان نزدیکش پیش آمده آگاه می شود. در صورت وقوع مرگ یا تهدید شدن به مرگ، برای یکی از اعضای خانواده یا دوستان، این رویدادها باید فاجعه‌آمیز، خشونت‌ بار یا تصادفی باشند.

۴- فرد بارها یا به شدت در معرض جزئیات ناراحت‌ کننده‌ی رویدادهای تروماتیک قرار می‌ گیرد. برای نمونه نخستین کسانی که به محل حادثه می‌ روند تا جنازه‌ها و بقایای انسانی را جمع‌ آوری کنند. یا افسران پلیس که پیاپی بدرفتاری با کودکان یا کودک‌ آزاری را مشاهده می‌ کنند و از آن آگاه می‌ شوند.

• نکته: قرار گرفتن در معرض جزئیات ناراحت کننده‌ی رویدادهای تروماتیک، در صورتی که از طریق رسانه‌های اجتماعی، اینترنت، تلویزیون، کلیپ‌های ویدیویی یا تصاویر باشد، جزو معیارهای شماره‌ی ۴ نیست. مگر این‌ که با شغل و کار فرد در ارتباط باشد. برای نمونه فرد به خاطر شغلش ناچار باشد اخبار رویداد تروماتیک را در روزنامه‌ها بخواند یا کلیپ‌ هایش را در اینترنت یا تلویزیون نگاه کند.

بیشتر بخوانید: تشخیص و درمان وسواس پوست کنی

B: حضور یک یا چند نشانه از نشانه‌ های زیر در رابطه با نفوذ یا ورود افکار مزاحم و ناخواسته مربوط به رویدادهای تروماتیک که پس از رخ دادن آن‌ ها آغاز شده‌اند.

۱- خاطرات تکراری، مزاحم و ناخواسته از رویداد یا رویدادهای تروماتیک که به طور ناخواسته یا به خاطر برخی محرک‌ها به یاد فرد می‌آیند. کودکان بزرگ‌تر از ۶ سال ممکن است پیاپی به بازی‌ هایی بپردازند که در آن‌ها، موضوعات یا جنبه‌هایی از رویداد تروماتیک به نمایش در می‌آیند.

۲- کابوس‌ های تکراری و آزار دهنده که در آن‌ها، محتوا یا احساسات موجود در رویا با رویدادهای تروماتیک در ارتباط هستند.

۳- واکنش‌های گسستگی مانند فلش‌ بک که در آن‌ها فرد طوری احساس یا عمل می‌کند که انگار رویدادهای تروماتیک دوباره در حال رخ دادن هستند. این گونه واکنش‌ها ممکن است روی یک پیوستار قرار گیرند که در شدیدترین حالت آن ممکن است که فرد آگاهی خود را درباره‌ی پیرامونش به طور کامل از دست بدهد.

توجه: ممکن است کودکان در بازی‌های خود، رویدادهای تروماتیک را بازسازی کنند.

۴- هنگامی که فرد در معرض محرک‌ های درونی یا بیرونی قرار می‌گیرد به فشار روانی شدید یا دراز مدت دچار می‌شود. این محرک‌های بیرونی و درونی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به یکی از جنبه‌های رویدادهای تروماتیک شبیه هستند.

۵- فرد همیشه به محرک‌هایی که او را به یاد رویدادهای تروماتیک می‌ اندازند واکنش‌های شدید فیزیولوژیکی نشان می‌ دهد.

C: فرد همیشه از محرک‌ هایی که با رویدادهای تروماتیک تداعی شده‌ اند، خودداری می‌کند. این خودداری کردن پس از رخ دادن رویداد تروماتیک آغاز شده‌ اند. این موضوع را یک یا هر دو مورد زیر نشان می‌دهند:

۱- فرد از خاطرات، افکار یا احساساتی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با رویدادهای تروماتیک در ارتباط هستند، اجتناب می‌کند یا تلاش می‌کند که اجتناب کند. این اجتناب از محرک‌های درونی است.

۲- فرد از برخی محرک‌های یادآور بیرونی (مانند برخی افراد، مکان‌ها، گفت‌و‌گوها، کارها، چیزها و موقعیت‌ها) که باعث می‌شوند خاطرات، افکار یا احساسات ناراحت کننده درباره‌ی رویدادهای تروماتیک یا در ارتباط نزدیک با آن‌ها زنده شوند، اجتناب می‌کند یا تلاش می‌کند اجتناب کند.

بیشتر بخوانید: تشخیص و راه های درمان بدریخت انگاری بدن

D: در شناخت‌ها (فعالیت‌های فکری و ذهنی) و در مود یا خلق فرد، تغییراتی منفی و مرتبط با رویدادهای تروماتیک ایجاد می‌شود که بعد از وقوع رویدادهای تروماتیک آغاز می‌شوند. یا اگر پیش‌تر آغاز شده‌اند شدیدتر و بدتر می‌شوند. این موضوع را دو یا چند مورد از موارد زیر نشان می‌دهند:

۱- ناتوانی در به یاد آوردن یکی از جنبه‌های مهم رویدادهای تروماتیک. (معمولا در اثر فراموشی گسسته نه در اثر آسیب مغزی، الکل یا مواد مخدر)

۲- فرد در مورد خودش، دیگران یا دنیا باورها یا انتظارات منفی، همیشگی و اغراق‌آمیز دارد. (مانند: من آدم بدی هستم. به هیچ کس نمی‌توان اعتماد کرد. جهان جای خطرناکی است) این موضوع می‌تواند به شیوه‌ی دیگری نیز خودش را نشان دهد. برای نمونه: من روحیه‌ام را برای همیشه از دست دادم یا کل سیستم عصبی من برای همیشه دچار مشکل شده است.

۳- فرد افکار منفی همیشگی، درباره‌ی دلیل یا پیامدهای رویداد تروماتیک دارد که باعث می‌شوند فرد خودش یا دیگران را مقصر بداند.

۴- فرد همیشه در حالت هیجانی منفی قرار دارد. برای نمونه ترس، وحشت، خشم، احساس عذاب وجدان، گناه و …

۵- از علاقه‌ی فرد به کارهای مهم زندگی یا میزان مشارکتش در آن‌ها به شدت کاسته شده است.

۶- احساس می‌کند نمی‌خواهد با دیگران ارتباط داشته باشد یا با آن‌ها غریبه شده است.

۷- فرد به طور دائم نمی‌تواند هیجان‌های مثبت را تجربه کند. برای نمونه نمی‌تواند شادی را تجربه کند. از زندگی خود رضایت ندارد یا نمی‌تواند کسی را عاشقانه دوست داشته باشد.

بیشتر بخوانید: علل بروز اختلال اضطرابی (سبب شناسی) – Anxiety Disorder

E: در برانگیختگی و شیوه‌ی واکنش فرد تغییراتی پدید آمده که با رویدادهای تروماتیک مرتبط است. این تغییرات پس از رخ دادن یک رویداد تروماتیک آغاز یا بدتر شده‌اند. این موضوع را دو یا چند مورد از گزینه‌های زیر نشان می‌دهند:

۱- زودرنج است و ناگهان بدون هیچ تحریک یا با کوچک‌ترین تحریکی از خشم منفجر می‌شود. این زودرنجی یا انفجار خشم، بیشتر به صورت پرخاشگری زبانی یا فیزیکی در برابر دیگران یا اشیا نشان داده می‌شود.

۲- بی‌احتیاط است، کارهای خطرناک می‌کند یا رفتارهای خودتخریبی نشان می‌دهد.

۳- همیشه گوش به زنگ است و بیش از اندازه به پیرامونش توجه می‌کند.

۴- واکنش‌های «از جاپریدگی» فرد بیش از اندازه زیاد و افراطی است.

۵- نمی‌تواند به سادگی تمرکز حواس داشته باشد.

۶- دچار اختلال خواب است. نمی‌تواند به سادگی به خواب برود. بدخواب می‌شود یا در خواب بی‌ تاب و بی‌قرار است.

F: مدت ناراحتی‌های معیارهای B, C, D, E بیش از یک ماه است.

G: این ناراحتی‌ها به رنج شخصی یا نابسامانی شدید در عملکرد شغلی، اجتماعی، خانوادگی و سایر جنبه‌های مهم زندگی می انجامند.

H: این اختلال می تواند با بیماری جسمانی یا مصرف مستقیم ماده (مانند دارو، مواد مخدر یا الکل) قابل توجیه نباشد. پس اگر چنین مواردی دلیل بهتری برای این حالت باشد نمی‌توانیم فرد را دچار PTSD بنامیم.

بیشتر بخوانید: اختلال کندن مو و راه های درمان کندن مو

اسپسیفایرهای اختلال اضطراب پس از سانحه:

به همراه سمپتوم‌های گسستگی: سمپوتوم‌های فرد معیارهای لازم برای اختلال PTSD را دارند. همچنین در واکنش به استرس‌زاها فرد سمپوتوم‌ های همیشگی یکی از این دو را نشان می‌دهند.

۱- دیپرسونالیزیشن: فرد احساس می‌کند که از خودش جدا شده و انگار فرد دیگری است که از بیرون به بدنش یا به فرآیندهای روانی و افکارش نگاه می‌کند. برای نمونه احساس می‌کند در خواب و رویاست. احساس می‌کند که شخصیتش، خودش یا بدنش وجود ندارند و غیرواقعی هستند. یا احساس می‌کند که زمان به کندی می‌گذرد.

۲- دیریالیزیشن: فرد احساس می‌کند که محیط پیرامونش غیر واقعی است. برای نمونه محیط پیرامونش را به صورت جهانی غیر واقعی، رویایی، مخدوش و تحریف‌ شده تجربه می‌کند. احساس می‌کند که انسان‌های پیرامونش مقوایی هستند.

توجه: برای به کار بردن این اسپسیفایر، سمپتوم‌های گسستگی نباید به دلیل تاثیرات فیزیولوژیک و تحت تاثیر مصرف ماده (مانند مواد مخدر، الکل، دارو) یا به دلیل عارضه‌ی پزشکی مانند تشنج‌های جزئی و پیچیده باشند.

به همراه ظهور دیرهنگام: هنگامی که معیارهای کامل تا حداقل ۶ ماه بعد از رویداد مورد نظر وجود ندارند. هر چند آغاز و بروز برخی از سمپتوم‌ های ممکن است بلافاصله باشد.

عوارض اختلال اضطراب پس از سانحه

اختلال اضطراب پس از سانحه به راحتی می تواند کل زندگی فرد مبتلا را مختل کند و عوارض جبران ناپذیری را برای او به همراه داشته باشد. مانند:

• افسردگی و اضطراب
• سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
• اختلالات اشتها
• افکار و اقدامات خودکشی

درمان اضطراب پس از سانحه

درمان اضطراب پس از سانحه/ دارو درمانی

داروهای بازدارنده بازجذب سروتونین SSRI ها مانند سرترالین و پاروکستین خط مقدم درمان اضطراب پس از سانحه هستند. این داروها علاوه بر این که علائم متعدد و متفاوت این اختلال را کاهش می دهند و بیمار به راحتی می تواند آن ها را تحمل کند، علائم اختلالات همراه مانند اختلال افسردگی و اضطراب را نیز کاهش می دهند.

داروهای سه حلقه ای مانند (ایمی پرامین و امی تریپ تیلین) و مهارکننده های منوآمین اکسیداز نیز دارای اثرات تایید شده بر درمان اضطراب پس از سانحه هستند.

درمان اضطراب پس از سانحه/ روان درمانی

درمانگران در یک مشاوره فردی از روش های مختلفی برای درمان اختلال اضطراب پس از سانحه بهره می برند.

بیشتر بخوانید: درمان اختلال افسردگی اساسی (MDD)

درمان اضطراب پس از سانحه با روش درمانی شناختی

از آنجایی که برخی از بیماران دچار خود سرزنشی یا احساس گناه هستند شناخت درمانی برای تصحیح باورهای غلط به کار می‌ رود. در این روش درمانگر بیمار را در تغییر و تعدیل الگوهای تفکر منفی ترغیب می کند و با حفظ روحیه، سعی در تبدیل افکار منفی به افکار مثبت دارد.

درمانگران معتقدند که باید با آسیب خود رو‌ به‌ رو شوید، تا این فرصت پیش بیاید که هیجان‌های خود را پردازش کنید و روش‌های کنار آمدن سازگارانه را تقویت کنید. به همین دلیل در ادامه کار درمانگر از روش مواجهه سازی استفاده می کند تا محتوای آسیب و هیجان‌ های همراه با آن را بررسی کند و انواع مکانیسم های کارآمد را آموزش دهد.

بیشتر بخوانید: راه های درمان وسواس فکری عملی

درمان اضطراب پس از سانحه با مواجه سازی

در درمان اضطراب پس از سانحه با مواجه سازی، بیمار موقعیت هایی که از آن می ترسد را در فضایی امن تجربه خواهد کرد و به مبارزه با چالش های خود خواهد پرداخت که همین امر منجر به کاهش قابل توجه علائم در بیمار می گردد. وجود پرستار بیمار در حفظ آرامش و ایجاد محیط امن نقش به سزایی خواهد داشت و به روند بهبود بیمار کمک شایانی خواهد کرد.

درمان اضطراب پس از سانحه با گروه درمانی

در مسیر درمان اضطراب پس از سانحه، در صورتی که درمانگر احساس کند بیمار برای بهبود یافتن نیاز دارد با کسانی صحبت کند که شرایط مشابه او را تجربه کرده اند می تواند از گروه درمانی نیز استفاده کند.

بیشتر بخوانید: ۵ روش کنترل اضطراب

درمان اضطراب پس از سانحه با روش حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد

در این روش درمانگر درمان مواجهه سازی را با یک سری حرکات چشم هدایت شده ترکیب می کند تا به بیمار کمک کند خاطرات آسیب زا را پردازش کرده و نحوه واکنش به آنها را تغییر دهد.

همچنین درمانگر می تواند در پیشرفت مهارت های مدیریت استرس به بیمار کمک کند تا توانایی مقابله با شرایط استرس زا در زندگی را به خوبی بیاموزد.

درمان اضطراب پس از سانحه با درمان حمایتی

درمان حمایتی یکی از موثرترین روش های درمان اضطراب پس از سانحه است. در این روش سعی می شود حمایت لازم و کافی از بیمار صورت گیرد تا تشویق شود درباره واقعه آسیب زا صحبت کرده و آن را تجسم کند تا بهتر بتواند با آن کنار بیاید.

بیشتر بخوانید: کدام ورزش‌ها به کاهش اضطراب و افسردگی کمک می‌ کنند؟‌

• از دیگر مداخلات روان درمانی که در مورد درمان اضطراب پس از سانحه وجود دارد می‌ توان به هیپنوتیزم و درمان روانپویشی نیز اشاره کرد.
• علاوه بر موارد ذکر شده ورزش کردن و مدیتیشن کمک شایانی به بهبود علائم بیماران مبتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه می کند.

مجله اینترنتی تحلیلک