«زندگینامه احمد محمود»
احمد اعطا ملقب به احمد محمود یکی از بزرگترین نویسندگان جنوب کشور بود که با قلم توانایش آثار برجسته ای را به یادگار گذاشته است. بسیاری از صاحب نظران بزرگ کشورمان احمد محمود را سردمدار داستان نویسی جنوب کشور با سبک رئالیسم می دانند و معتقدند او همواره با کم لطفی های زیادی در انتشار کتاب هایش و کسب جوایز رو به رو شده است؛ به طوری که در طول زندگی پرافتخارش تنها یک جایزه دریافت کرده است.
از آثار برجسته این نویسنده توانا می توان به مجموعه داستان‌های «مول»، «دریا هنوز آرام است»، «بیهودگی»، «زائری زیر باران»، «غریبه‌ها»، «پسرک بومی»، «دیدار»، «قصه آشنا»، و رمان‌های «همسایه‌ها»، «داستان یک شهر»، «زمین سوخته»، «مدار صفردرجه» و «درخت انجیر معابد» اشاره کرد.
با ما باشید؛ زندگینامه احمد محمود نویسنده چیره دست جنوبی
بیشتر بخوانید: زندگینامه جلال آل احمد نویسنده معاصر
زندگینامه احمد محمود
احمد اعطا با نام ادبی احمد محمود در ۴ دی ۱۳۱۰ در شهر اهوازو از پدر و مادری دزفولی الاصل متولد شد و به همین دلیل به دزفول تعلق خاطر بسیاری داشت، به شکلی که در اغلب آثار او می توان ردپایی از گویش مردم دزفول را به وضوح مشاهده کرد. او تحصیلاتش را در دبیرستان شبانه شاپور و در سال ۱۳۲۹ به پایان رساند و پس از آن راهی دانشکده افسری شد.
در جوانی و در پی اقداماتی، به قول خودش «اسیر سیاست» شد و مدتی را در زندان سپری کرد. او پس از اینکه به دانشکده افسری ارتش راه پیدا کرد از جمله دانشجویان دانشکدهٔ افسری بود که پس از کودتای ۲۸مرداد ماه سال ۱۳۳۲ بازداشت و سپس، بخش بخش آزاد شدند؛ در حالی که تنها ۱۳ نفر از آنان در زندان باقی ماندند.
احمد اعطا، یکی از این دانشجویان بود که نه توبه نامه ای امضا کرد و نه به هیچ‌گونه همکاری با حکومت پهلوی تن داد. به همین دلیل، مدت زیادی را در زندان سپری کرد. مدتی هم در حوالی خلیج فارس از جمله در بندر لنگه در تبعید به سر برد و البته خودش از این دوران با عنوان «زمانی که گرفتار بازی سیاست شده بودم» یاد می کند.
بیشتر بخوانید: زندگینامه غلامحسین ساعدی (گوهرمراد)
آغاز فعالیت حرفه ای احمد محمود
برای اولین بار احمد محمود، حوالی سال ۱۳۳۰ با کتابی از صادق هدایت به نام «فردا» با ادبیات آشنا شد و از خواندن این داستان لذت فراوانی برد و به گفته خودش شادی این کتاب یکی از مشوق های او برای داستان نویسی بوده است. از همین رو از سال ۱۳۳۳ فعالیت حرفه ای خود را در حوزه نویسندگی شروع کرد و برای اولین بار داستان کوتاهی به نام «صب میشه» توسط او در مجله امید به نگارش درآمد و انتشار یافت. وی پس از آن نیز توانست در سال ۱۳۳۸ اولین مجموعه داستان خود را با نام «مول» را با سرمایه شخصی خود به چاپ برساند.
احمد محمود پس از پایان دوران تبعید و بازگشت به اهواز تصمیم گرفت داستان هایش را که پیش تر در مجلات نقش جهان و ایران به چاپ رسیده بود، به‌صورت مجموعه ای به نام «مول» منتشر کند. این در حالی بود که به‌تازگی از تبعید برگشته بود و از نظر مالی در مضیقه بود. او با یکی از دوستانش به نام «احمد آقایی» این موضوع را در میان گذاشت. آقایی پیشنهاد داد محمود پول قرض بگیرد و کتاب را چاپ کند. محمود در پاسخ گفته بود: «اگر کتاب فروش نرفت چگونه قرضم را پس بدهم؟»
آقایی به او دلگرمی داد که کتاب‌ها فروش خواهند رفت. از همین رو وی پولی تهیه کرد و با هم به تهران رفتند. وقتی به چاپخانه رسیدند محمود نتوانست داخل شود و آقایی داستان های او را برد و به مسئول چاپخانه به نام «زنده دل» نشان داد. زنده دل پرسید، خود نویسنده کجاست؟ وقتی آقایی گفت نویسنده اش خجالت می‌کشد و بیرون ایستاده، او اصرار کرد که می‌خواهد نویسنده متواضع داستان ها را ببیند. پس از آن کتاب در هزار نسخه چاپ شد.
نهصد نسخه را به اهواز بردند و همه آن نسخه‌ها به فروش رفت و محمود توانست قرضش را بدهد.
بیشتر بخوانید: زندگینامه نادر ابراهیمی نویسنده معاصر ایرانی
او نویسنده ای است که به حق باید پیامبر ادبیات جنوب لقب گیرد. او که چهره تأثیرگذار هم نسلان خود و نسل‌های بعد شد از معدود نویسندگانی است که خود را از هر سو درگیر رمان کرد. شخصیت پردازی، فضاسازی، دیالوگ‌نویسی، خلق ماجراها و تعلیق‌های متعدد همه و همه از نویسنده ای خبر دادند که اصولاً با انبوهی از اطلاعات تاریخی معاصر و به‌ویژه شناخت انسان معاصر روبه‌رو است. چاپ رمان همسایه ها محمود را به اعتباری رساند که بتواند به نوشتن تمام وقت بپردازد.
در کارنامه هنری و آثار این هنرمند برجسته کارهای شاخص زیادی موجود است که می توان گفت احمد محمود با نگارش این آثار به شهرت رسیده است. یکی از این آثار رمانی سه جلدی با نام «مدار صفر درجه» است، این رمان در سال ۱۳۷۲ به چاپ رسیده است و موضوع آن نیز در رابطه با وقایع انقلاب ایران است و منحصراً به وقایع انقلاب در شهر اهواز می پردازد. شخصیت اصلی این کتاب باران است و در جشنواره بیست سال ادبیات داستانی در ایران قرار بود که این کتاب جایزه ویژه هیئت داوران را دریافت کند اما این اتفاق نیفتاد.
داستان یک شهر، زمین سوخته، مدار صفر درجه و درخت انجیر معابد از دیگر آثار شناخته شده‌ی احمد محمود هستند. داستان زمین سوخته روایتگر جنگ ایران و عراق و تجربه شخصی او از جنگ است. برادر احمد محمود که در این جنگ شهید شده است الهام بخش اصلی او برای نوشتن این اثر بوده است.
درخت انجیر معابد نیز آخرین کتاب منتشر شده از احمد محمود در سال ۱۳۷۹ است. علاوه بر کتاب‌های تألیفی او یک کتاب را با نام آدم زنده در سال ۱۳۷۶ ترجمه کرده است.
ویژگی و سبک ادبی آثار احمد محمود
احمد محمود در طی ۴۳ سال عمر ادبی خود در مجموع ۱۴ کتاب شامل ۹ مجموعه داستان کوتاه و ۵ رمان بلند منتشر کرد. از همین رو نمی‌توان او را نویسنده پرکاری به شمار آورد. اغلب مجموعه داستان های احمد محمود جزو اولین تجربیات نویسندگی او به شمار می رود که پیش از انقلاب به چاپ رسیده‌اند. با این‌حال او یکی از مهم ترین رمان نویسان معاصر به شمار می رود به طوری که او را پیشاهنگ مکتب داستان نویسی جنوب ایران می‌شناسند. او از مهم‌ترین داستان نویسانی است که قصّه جنوب را ماندگار کرده است.
منتقدان ادبی ادبیات احمد محمود را از لحاظ مضمون و فضا و محتوا بازتاب جنوبی جهان شمول در نظر می گیرند و او را نویسنده ای می دانند که به متن زندگی پرداخته و رنج های اجتماعی را به بهترین شکل روایت کرده است. او استاد مسلّم خلق فضا و زبان است و در آثارش نفت، اعتصاب، مبارزه، شط، کشتی، لنج، گرما و شرجی، نخل، خانه‌های کارگری، بیست‌فوتی‌ها، بلوک‌های کارمندی… موضوعاتی آشنا هستند.
بیشتر بخوانید: زندگینامه ابراهیم گلستان
اغلب او را نویسنده‌ای پیرو مکتب رئالیسم یا واقع گرایی اجتماعی می‌دانند؛ نویسنده ای که از متن جامعه و از انسانی می نویسد که به‌خوبی او را می‌شناسد. نویسنده‌ای که شخصیت‌های داستان‌هایش چنان واقعی و جان دارند گویی آنها را از نزدیک دیده‌ایم و حتی به‌خوبی می‌شناسیمشان. آدم‌هایی که برگرفته از زندگی‌های عادی ما و آدم های آن هستند. جایی از او نقل شده که در باب شخصیت‌های داستان‌هایش و نحوه شخصیت‌پردازی‌هایش گفته:
“نویسنده باید آدم‌های داستانش را واکاوی کرده باشد، نه فقط آنچه را که انجام می‌دهند، نه فقط آنچه را که بالفعل است بلکه با آنچه در توانایی آن‌هاست هم باید آشنا باشد حتی اگر در داستان او از قوه به فعل تبدیل نشود.”
همین دقت باعث شده بود تا این شخصیت‌ها دقیقا همانی باشند که باید و همان کاری را انجام دهند که خواننده‌ای که از ابتدای ماجرا با آنها همراه بوده است، توقع دارد.
بیشتر بخوانید: زندگینامه محمدرضا شفیعی کدکنی
از دیگر ویژگی‌های این شخصیت پردازی‌ها می توان به هماهنگ بودن آنها با محیط جغرافیایی اشاره کرد. به قولی او در تمامی طول داستان و رمان‌هایش از عناصری چون زبان، فضا و جغرافیا سود جسته و همه را جوری در پیوند با هم درآورده که همه‌چیز کاملا واقعی و باورپذیر است. دقت نظر و ریزبینی او در این امر کمک حالش بوده و سبب موفقیتش شده بود.
به نظر بسیاری از منتقدان احمد محمود با نوشتن و نوشتن و بهتر شدن در این امر کم‌کم توانست سبک خاص نوشتاری خود را بیابد. برخی در اشاره به این موضوع از جمله ویژگی های نوشتاری او به استفاده کردن از فعل های زیاد و جملات کوتاه اشاره کرده‌اند. امری که ناخودآگاه شتابی مطلوب را در پیشبرد داستان ایجاد می‌کند و خواننده را همراه تر از پیش به دنبال خود می‌کشاند.
او همچنین با بهره‌گیری از زبان گفتاری جنوب ایران –خطه‌ای که از آن آمده بود- و با انتقال درست تاثیر این لهجه بر لحن زبان ویژگی‌های نوشتاری داستان‌های خود را مشخص کرده بود. هرچند که این ویژگی و سبک او را نمی‌توان جریان‌ساز دانست و این ها اموری مختص به خود او بودند.
از دیگر سو تشخیص سبک نوشتاری خود او با دقت در درون مایه مشترک داستان هایش امکان پذیر است. اتفاق‌هایی مشترک که همگی برآمده از دغدغه‌های ذهنی او بودند و هرکدام به‌نوعی تبدیل به انگیزه‌ای برای نوشتن شده بودند.
زندگی خصوصی احمد محمود
احمد محمود در سال ۱۳۲۷ در سن ۱۷ سالگی با دختر عمه اش طاهری ناجی ازدواج کرد و از این ازدواج صاحب ۴ فرزند به نام های سیامک، سعیده، بابک و سارک شد. طاهره ناجی در ۳ مهر سال ۱۳۹۴ درگذشت.
احمد محمود همیشه عاشق همسرش و فرزندانش بود. او در مصاحبه‌ای گفته: «اگر چنین همسری نداشتم، احمد محمود نمی شدم.»
او قبل از اینکه کتابی را منتشر کند، اول آن را برای خانواده‌اش می خواند و به آن ها می گفت بی‌رحم باشند و نظرشان را خیلی محکم بدهند؛ ولی دوست نداشت بعضی مطالب کتاب، همسرش را آزار بدهد. به همین دلیل وقتی داشت همسایه‌ها را می‌نوشت، اجازه نمی داد همسرش آن را بخواند.
احمد، هم نویسنده‌ای چیره دست بود و هم به خانه و خانواده پایبند. به گفته پسرش بابک: «پدر واقعاً مرد خانواده هم بود. مثل بعضی‌ها نبود که فکر می‌کنند؛ چون سمت روشن‌فکری رفته‌اند، به خانواده خود بی‌توجه باشند او هرگز چنین نبود و اتفاقاً مردی سنتی بود.»
بیشتر بخوانید: زندگینامه محمود دولت آبادی
درگذشت احمد محمود
احمد محمود سردمدار داستان نویسی جنوب کشور، تا پایان عمر خود دست از نوشتن برنداشت. او که در همان سال های زندان دچار مشکلات تنفسی شده بود در اواخر عمر با بیماری تنگی نفس روبرو شد. اول مهرماه ۱۳۸۱ با وخامت حالش در بیمارستان مهرداد تهران بستری شد و ۱۲ مهرماه همان سال از دنیا رفت. پیکر این نویسنده بزرگ در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.
آثار احمد محمود
مجموعه داستان های احمد محمود
- مول (۱۳۳۶)
- دریا هنوز آرام است (۱۳۳۹)
- بیهودگی (۱۳۴۱)
- زائری زیر باران (۱۳۴۶)
- پسرک بومی (۱۳۵۰)
- غریبه‌ها (۱۳۵۰)
- دیدار (۱۳۶۹)
- قصه آشنا (۱۳۷۰)
- از مسافر تا تبخال (۱۳۷۱)
رمان های احمد محمود
- همسایه‌ها (۱۳۵۳)
- داستان یک شهر (۱۳۵۸)
- زمین سوخته (۱۳۶۱)
- مدار صفر درجه (۱۳۷۲)
- درخت انجیر معابد (۱۳۷۹)
ترجمه های احمد محمود
- آدم زنده (رمان) – اثر ممدوح بن عاطل ابونزال (۱۳۷۶)
دیگر آثار احمد محمود
- دو فیلمنامه
- حکایت حال، گفتگوی احمد محمود با لیلی گلستان، انتشارات معین
جوایز احمد محمود
آخرین اثر احمد محمود، درخت انجیر معابد برنده‌ی اولین دوره جایزه هوشنگ گلشیری شد. در در جشنواره بیست سال ادبیات داستانی در ایران، کتاب مدار صفر درجه نیز جایزه هیئت داوران را به خود اختصاص داد که به دلایلی این جایزه به احمد محمود داده نشد.
- جایزه پکا برای مجموعه آثار
- جایزهٔ هوشنگ گلشیری برای درخت انجیر معابد به عنوان بهترین رمان
بیشتر بخوانید: داستان انفجار بزرگ / به بهانه زادروز هوشنگ گلشیری
آثاری درباره احمد محمود
- احمد محمود (ادبیات معاصر ایران در گذر زمان ۱) نوشته حبیب باوی ساجد، انتشارات افراز
- احمد محمود (مجموعه یاد ۶) نوشته حسین جاوید، انتشارات ایده خلاقیت
- دیدار با احمد محمود نوشته سارک محمود و بابک محمود، انتشارات معین
- داستان‌شناخت ایران (نقد و بررسی آثار احمد محمود) نوشته جواد اسحاقیان، انتشارات نگاه
- همسایه با بیگانه‌ها (جستارهایی درباره آثار احمد محمود) نوشته محمد مفتاحی انتشارات روزگار
- بیداردلان در آینه (معرفی و نقد آثار احمد محمود) نوشته احمد آقایی انتشارات به‌نگار
- جستارهایی دربارهٔ آثار احمد محمود – محمد مفتاحی در نشر روزگار، سال ۱۳۹۴
بیشتر بخوانید: زندگینامه سیمین دانشور نخستین بانوی داستان نویس ایرانی
جایزه احمد محمود
جایزه احمد محمود، برای اولین بار در سال ۱۳۹۶، توسط محمد کامرانی و محمد حسن شهسواری نویسنده و مهدی یزدانی خرم نویسنده و منتقد ادبی، پایه گذاری شد و در آن از برخی آثار و داستان های منتشر شده در سال تقدیر می شود.
مجله اینترنتی تحلیلک
