همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک بعد از سلسله مطالب گلستان سعدی، قابوسنامه قابوس بن وشمگیر و رساله عشق ابن سینا، در این مقال به «چهارمقاله» نوشته نظامی عروضی می پردازیم.
در ادامه سلسله مطالب «چهار مقاله» اثر نظامی عروضی، به مقالت دوم این کتاب می پردازیم.
مقالت دوم
در ماهیت علم شعر و صلاحیت شاعر
فصل – در چگونگی شاعر و شعر او
اما شاعر باید که سلیم الفطره (۱)، عظیم الفکره (۲)، صحیح الطّبع (۳)، جیّدالرّویّه (۴)، دقیق النّظر (۵) باشد، در انواع علوم متنوع باشد و در اطراف رسوم مستطرف (۶)، زیرا چنانکه شعر در علمی بکار همی شود هر علمی در شعر بکار همی شود. و شاعر باید که در مجلس محاورت خوشگوی بود و در مجلس معاشرت خوشروی. و باید که شعر او بدان درجه رسیده باشد که در صحیفه روزگار مسطور باشد و بر السنه (۷) احرار مقروء (۸)، بر سفائن (۹) بنویسند و در مدائن بخوانند که حظّ اوفر (۱۰) و قسم افضل از شعر بقاء اسم است، و تا مسطور و مقروء نباشد این معنی بحاصل نیاید، و چون شعر بدین درجه نباشد تاثیر او را اثر نبود و پیش از خداوند خود بمیرد، و چون او را در بقاء خویش اثری نیست در بقاء اسم دیگری چه اثر باشد؟
اما شاعر بدین درجه نرسد الا که در عنفوان (۱۱) شباب (۱۲) و در روزگار جوانی بیست هزار بیت از اشعار متقدّمان یاد گیرد، و ده هزار کلمه از آثار متاخّران پیش چشم کند، و پیوسته دواوین استادان همی خواند و یاد همی گیرد که در آمد و بیرون شد ایشان از مضایق و دقایق سخن بر چه وجه بوده است، تا طرق و انواع شعر در طبع او مرتسم (۱۳) شود و عیب و هنر شعر بر صحیفه خرد او منقّش گردد، تا سخنش روی در ترقّی دارد و طبعش بجانب عُلوّ میل کند، هر کرا طبع در نظم شعر راسخ شد و سخنش هموار گشت، روی بعلم شعر آرد و عروض (۱۴) بخواند، و گرد تصانیف استاد ابوالحسن السرخسیّ البهرامی گردد چون غایه العروضین و کنز القافیه، و نقد معانی و نقد الفاظ و سرقات و تراجم. (۱۵)
و انواع این علوم بخواند بر استادی که آن داند، تا نام استادی سزاوار شود، و اسم او در صحیفه روزگار پدید آید، چنانکه اسامی دیگر استادان که نامهای ایشان یاد کریدم، تا آنچه از مخدوم و ممدوح بستاند حق آن بتواند گزارد در بقاء اسم و اما بر پادشاه واجب است که چنین شاعر را تربیت کند تا در خدمت او پدیدار آید و نام او از مدحت او هویدا شود، اما اگر ازین درجه کم باشد نشاید بدو سیم ضائع کردن و بشعر او التفات نمودن، خاصّه که پیر بود، و درین باب تفحص کرده ام، در کل عالم از شاعر پیر بدتر نیافته ام و هیچ سیم ضائع تر از آن نیست که بوی دهند. ناجوانمردی که بپنجاه سال ندانسته باشد که آنچه من همیگویم بد است کی بخواهد دانستن؟ اما اگر جوانی بود که طبع راست دارد، اگر چه شعرش نیک نباشد، امید بود که نیک شود و در شریعت آزادگی تربیت او واجب باشد و تعهد او فریضه و تفقد (۱۶) او لازم.
اما در خدمت پادشاه هیچ بهتر از بدیهه گفتن نیست که ببدیهه طبع پادشاه خرّم شود، و مجلسها بر افروزد، و شاعر بمقصود رسد؛ و آن اقبال که رودکی در آل سامان دید ببدیهه گفتن و زود شعری، کس ندیده است.
- پاک سرشت
- بزرگ اندیشه
- درست قریحه
- نیکو تفکر
- باریک بین
- نو پیدا کردن، شگفتی از چیزی
- زبان ها
- خوانده
- دفتر
- بیشتر
- اول هر چیزی
- جوانی
- نقش بستن، صورت بسته شدن در چیزی
- فن شناختن وزن ها و بحرهای اشعار
- شرح حال
- دلجویی
مطالبی که تاکنون از چهارمقاله به انتشار رسیده است:
چهارمقاله نظامی عروضی / مقالت اول؛ دبیری
چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت اول از مقالت دبیری
چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت دوم از مقالت دبیری
چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت سوم از مقالت دبیری
چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت چهارم از مقالت دبیری
چهارمقاله نظامی عروضی / مقالت دوم؛ ماهیت علم شعر و صلاحیت شاعر
در این نوشته به چهارمقاله نظامی و در چگونگی شاعر و شعر او پرداختیم و در مطلب بعد به ذکر حکایت رودکی و سرودن شعر معروف بوی جوی مولیان آید همی می پردازیم.
در این سلسله نوشته ها به چهارمقاله تصحیح محمد قزوینی و به اهتمام دکتر محمد معین توجه شده است.
مجله اینترنتی تحلیلک
