مالیات نقل و انتقال املاک و دریافت گواهی ماده ۱۸۷ ق.م.م
یکی از انواع مالیات‌های مستقیم که در زیر مجموعه مالیات بر درآمد املاک جای دارد، مالیات نقل و انتقال املاک (خواه مسکونی، تجاری و …) است. نقل و انتقال املاک یکی از موارد بسیار متداول در هر جامعه می‌باشد. بر همین اساس کلیه صاحبان املاک جهت واگذاری و فروش املاک خود و تنظیم سند به نام خریدار مکلف به دریافت گواهی ماده ۱۸۷ ق.م.م بوده که این امر، خود مستلزم عدم بدهی مالیاتی ملک مورد نقل و انتقال می‌باشد. این بدهی‌ها شامل مواردی همچون بدهی نقل و انتقال تسهیل، مالیات بر درآمد اجاره و … می‌شود.
نکته قابل تأکید در اینجا این است که مالیات نقل و انتقال املاک، همانند کلیه مالیات‌های دیگر و بر اساس ماده ۱ ق.م.م به عهده صاحب درآمد که در اینجا فروشنده ملک بوده، می‌باشد. موضوع دیگر اینکه ماده ۱۸۷ ق.م.م جهت نقل و انتقال، صرفاً در خصوص ملک مورد معامله می‌باشد و سایر بدهی‌های مالک که ارتباطی با ملک مورد معامله ندارد و همچنین بدهی‌های مستأجر درصورتی‌که ملک مورد معامله تجاری و یا اداری بوده باشد، نمی‌تواند مانع از دریافت گواهی مذکور گردد.
اظهارنامه مالیات نقل و انتقال املاک
بر اساس ماده ۸۰ ق.م.م، فروشندگان مکلف‌اند، حداکثر ۳۰ روز پس از تنظیم اسناد فروش ملک خود نسبت به ارائه اظهارنامه مالیاتی مطابق با نمونه‌ای که سازمان امور مالیاتی اعلام می‌کند، می‌باشند که در صورت عدم ارائه و عدم پرداخت مالیات مشمول جریمه‌های مواد ۱۹۰ و ۱۹۲ ق.م.م می‌گردند.
جهت ایجاد یک رویه مشخص و عدم اعمال نظرهای شخصی و همچنین جلوگیری از مبایعه‌نامه با مبالغ غیرواقعی، مالیات نقل و انتقال املاک (به‌جز سرقفلی) بر اساس ماده ۵۹ ق.م.م عبارت است از ۵% ارزش معاملاتی ملک مذکور که این ارزش معاملاتی بر اساس دفترچه‌های تعیین ارزش معاملاتی ادارات امور مالیاتی که آن نیز بر اساس موقعیت، نوع ساخت، متراژ و … تعیین شده، می‌باشد.
اما بر اساس همان ماده ۵۹ ق.م.م، تعیین مالیات حق واگذاری یا همان اجاره سرقفلی واحدهای تجاری و اداری اما کمی متفاوت از مالیات نقل و انتقال ملکیت است. بدین صورت که مالیات اجاره سرقفلی عبارت است از ۲% مبلغ ردوبدل شده (ارزش تخمین زده شده سرقفلی توسط مأموران مالیاتی) بابت معامله موردبحث.
اما برخلاف مالیات نقل و انتقال املاک که تعیین درآمد مشمول مالیات (ارزش معاملاتی ملک) صرفاً بر اساس نرخ‌های مندرج در دفترچه‌های مالیاتی تعیین می‌گشت و ممیز و یا همان حسابرس ارشد مالیاتی حق هیچ‌گونه ممیزی و تعیین ارزشی خارج از دفترچه مذکور را نداشت، تعیین ارزش معاملاتی اجاره سرقفلی به عهده حسابرس ارشد مالیاتی بوده و وی پس از دریافت اسناد و مدارک از خریدار و فروشنده و انجام تحقیقات محلی از ارزش منطقه‌ای، نسبت به اعلام نظر در خصوص درآمد مشمول مالیات می‌نماید که البته می‌بایست به تأیید رئیس گروه مالیاتی نیز برسد.
البته در سال ۱۳۹۵ و بر اساس بند ز ماده ۹۵ قانون بودجه، تعیین مالیات اجاره سرقفلی یا همان حق واگذاری نیز همانند مالیات نقل و انتقال بر اساس دفترچه‌های تعیین ارزش معاملاتی تعیین شد که البته به دلیل اشکالات فراوان از سال‌های بعد، مالیات اجاره سرقفلی مجدداً بر اساس ۲% درآمد مشمول (ارزش واقعی سرقفلی) تعیین می‌شود.
