چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت چهارم از مقالت علم نجوم و غزارت منجم در آن علم

همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک بعد از سلسله مطالب گلستان سعدی، قابوسنامه قابوس بن وشمگیر و رساله عشق ابن سینا، در این مقال به «چهارمقاله» نوشته نظامی عروضی می پردازیم.

در ادامه سلسله مطالب «چهار مقاله» اثر نظامی عروضی، به حکایت چهارم مقالت سوم چهارمقاله می پردازیم.

مقالت سوّم

در علم نجوم و غزارت منجم در آن علم

حکایت چهارم

در شهور سنه سبع و اربعین و خمسمائه میان سلطان عالم سنجربن ملکشاه و خداوند سلطان علاءالدنیا و الدین مصاف افتاد بدر اوبه و مصاف غور شکسته شد، و خداوند سلطان مشرق _خَلَّدَاللّهُ مُلکَه_ گرفتار گشت، و خداوند زاده، ملک عالم عادب، شمس الدوله و الدین محمدبن مسعود گرفتار شد بدست امیر اسفهسالار یرنقش هریوه، و پنجاه هزار دینار قرار افتاد که کس او بحضرت بامیان رود و استحثاث (۱) آن مال کند، و چون مال بهری رسد آن خداوند زاده را اطلاق کنند (۲)، و از جانب سلطان عالم او خود مطلق (۳) بود، و بوقت حرکت کردن از هری تشریف نامزد کرده بود، من بنده درین حال بدان خدمت رسیدم. روزی در غایت دلتنگی ببنده اشارت فرمود که «آخر این گشایش کی خواهد بود، و این حمل (۴) کی برسد؟» آن روز بدین اختیار ارتفاعی گرفتم، طالع برکشیدم و مجهود (۵) بجای آوردم. سوم روز آن سوال را دلیل گشایش بود. دیگر روز بیامدم و گفتم: «فردا نماز پیشین (۶) کس رسد.»

آن پادشاه زاده همه روز درین اندیشه بود. دیگر روز بخدمت رفتم، گفت: «امروز وعده است؟» گفتم: «آری.» تا نماز پیشین هم در آن خدمت بایستادم، چون بانگ نماز برآمد، از سر ضُجرت (۷) گفت: «دیدی که نماز پیشین رسید و خبری نرسید؟»

آن پادشاه زاده درین بود که قاصدی در رسید و این بشارت داد که حمل آوردند پنجاه هزار دینار و گوسفند و چیزهای دیگر.

عزّالدین محمود حاجی کدخدای خداوندزاده حُسام الدوله والدین صاحب حمل است. و دیگر روز خداوندزاده شمس الدوله خلعت سلطان عالم بپوشید و مُطلق شد، و بزودترین حالی روی بمقرّ عِزّ خویش نهاد، و هر روز کارها بر زیادت است و بر زیادت باد! و درین شبها بود که بنده را بنواخت، و گفت: «نظامی! یاد داری که بهری آن حکم کردی و چنان راست باز آمد؟ خواستم که دهان تو پر زر کنم، آنجا زر نداشتم، اینجا زر دارم.» زر بخواست و دهان من دو بار پر زر کرد، و گفت: «بسی نمیدارد (۸)، آستین باز دار!» آستین باز داشتم پر زر کرد.

ایزد تبارک و تعالی هر روز این دولت را بزیادت کناد، و این دو خداوندزاده را بخداوند ملک مُعظم ارزانی داراد بِمِنِّه وَ کَرَمِه.