چهارمقاله نظامی عروضی / حکایت اول از مقالت در علم طب و هدایت طبیب

همراهان همیشگی مجله اینترنتی تحلیلک بعد از سلسله مطالب گلستان سعدی، قابوسنامه قابوس بن وشمگیر و رساله عشق ابن سینا، در این مقال به «چهارمقاله» نوشته نظامی عروضی می پردازیم.

در ادامه سلسله مطالب «چهار مقاله» اثر نظامی عروضی، در این نوشته به حکایت اول مقالت چهارم چهارمقاله می پردازیم.

مقالت چهارم

در علم طب و هدایت طبیب

حکایت اول

بُختیشوع یکی از نصارای بغداد بود، طبیبی حاذق و مُشفقی (۱) صادق بود و مرتب بخدمت مامون، مگر از بنی هاشم از اقرباءِ (۲) مامون یکی را اسهال افتاد. مامون را بدان قریب دلبستگی تمام بود، بختیشوع را بفرستاد تا معالجت او بکند.

او برپای خاست و جان بر میان بست از جهت مامون، و بانواع معالجت کرد، هیچ سود نداشت، و از نوادر معالجت آنچه یاد داشت، بکرد؛ البته فایدت نکرد، و کار از دست بشد، و از مامون خجل میبود، و مامون بجای آورد که بختیشوع خجل میماند، گفت «یا بختیشوع! خجل مباش، تو جهد خویش و بندگی خویش بجای آوردی، مگر خدای عزوجل نمیخواهد، بقضا رضا ده که ما دادیم.»

بختیشوع چون مامون را مایوس دید، گفت: «یک معالجت دیگر مانده است، باقبال امیرالمومنین بکنم، اگر چه مُخاطره است، اما باشد که باری تعالی راست آرد.» و بیمار هر روز پنجاه شصت بار مینشست (۳)، پس مُسهل بساخت و ببیمار داد. آن روز که مُسهل خورد زیادت شد. دیگر روز باز ایستاد.

اطبّا ازو سوال کردند که «این چه مُخاطره بود که تو کردی؟» جواب داد که مادّت این اسهال از دماغ بود، و تا از دماغ فرود نیامدی این اسهال مُنقطع نگشتی، و من ترسیدم که اگر مُسهل دهم نباید (۴) که قوت باسهال وفا نکند، چون دل برگرفتند گفتم: آخر در مُسهل امید است و در نادادن هیچ امید نه، بدادم و توکل بر خدای کردم که او تواناست، و باری تعالی توفیق داد و نیکو شد و قیاس درست آمد، زیرا که در مُسهل نادادن مرگ متوقّع (۵) بود و در مُسهل دادن مرگ و زندگانی هر دو متوقع بود، مسهل دادن اولیتر دیدم.