خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی ملقب به لسان الغیب، یکی از شاعران و حکیمان بزرگ قرن هشتم هجری است. در کشور ما ایران، وی را بیشتر با کتاب غزلیات حافظ می شناسیم و آن هم بیشتر با نام فال!
«هیچ ملتى چنین شاعرى نداشته است و نخواهد داشت. هیچ کس منکر شکسپیر و هومر و پوشکین و گوته و متنبى و دانته نیست، ولى این چنین حضور شگفت آورى در زندگى یک ملّت در تمام لحظه هاى تاریخى یک جامعه از عهده هیچ شاعرى تاکنون برنیامده است.»
درست است که هر اثر هنرى، مى تواند مصداق دریچه آزادى روح به شمار آید امّا براى قوم ایرانى هیچ اثر هنرى در حدّ دیوان غزلیات حافظ این توانایى را ندارد که با چنین لطافتى تابوهاى حاکم بر جامعه را مورد تجاوز خود قرار دهد و در عین حال همواره عزیز و قدسى بماند و در طاقچه منازل در کنار قرآن.
[شنیده ام که در بعضى مناطق ماوراء النهر، هنوز، وقتى مادران طفل خردسال خود را براى مدتى کوتاه در منزل رها مى کنند، دیوان غزلیات حافظ را در زیر بالش طفل مى گذارند و عقیده دارند که معنویّت «حضرت حافظ» در مدّت غیبت مادر، پاسدار طفل خواهد بود.]
دیوان غزلیات حافظ کتابی است که اگر خواسته باشیم برای آموزه های آن و پیامی که برای خوانندگان خود دارد، عنوان شایسته ای انتخاب کنیم، انسان شناسی به معنای ژرف و گسترده این کلمه، بهترین عنوان خواهد بود.
حافظ با زبان غزل به گونه ای سخن گفته که از قرن هشتم هجری تا کنون، بیش از هر شاعر پارسی گو بر ذهن و ضمیر مردم ایران اثر گذاشته است.
غزلیات حافظ در عین این که از شور عاشقانه سرشار و لبریز است، جهانی از خودشناسی را در خود نهفته دارد که به طور ضروری، خداشناسی شهودی را نیز به دنبال می آورد.
در اثرپذیری حافظ از قرآن تردیدی نیست، آنچنان که بیشتر حافظ‌پژوهان بر این باورند که مهم‌ترین دلیل تخلص وی به «حافظ»، حافظ قرآن بودن است.
اثرگذاری قرآن بر غزلیات حافظ از دو منظر صورت و معنا قابل بررسی است. در حوزهٔ صورت یا ساختار، مهم‌ترین ویژگی شعر حافظ یعنی استقلال ابیات، بیش از هر چیز اثرپذیرفته از سُوَر و آیات قرآن است.
گوته
گوته «دیوان غربی – شرقی» خود را تحت تاثیر دیوان حافظ شیرازی سرود و فصل دوم آن را با نام «حافظ نامه» به اشعاری در مدح حافظ اختصاص داد.
نیچه
یکی دیگر از شاعران و فیلسوفان به نام آلمان، نیچه نیز در دیوان «اندرزها و حکمت ها»، یکی از شعرهای خود را با نام «به حافظ (آوای نوشانوش، پرسش یک آبنوش)» به او تقدیم کرده است.
سبک غزل حافظ هر دو سطح عاشقانه و عارفانه را با هم دارد و در کنار این ها مدح را هم که کارکرد اصلی قصیده است در بر می‌گیرد. بدین ترتیب شعر حافظ هر سه جریان عمدهٔ شعر فارسی پیش از او را نمایندگی می‌کند. قهرمان شعر حافظ همزمان معبود و معشوق و ممدوح است.
جناب حافظ به گستره سخن خود آگاهی داشته و به درستی می دانسته است که دریافت کنندگان پیام او، همیشه و در همه جا حضور دارند.
او در ارسال پیام خود به محدوده جغرافیایی این جهان بسنده نمی کند، بلکه در فراسوی زمان و مکان مخاطب هایی را می شناسد که همواره گوش به پیام او سپرده اند و آن پیام را نیز پیوسته با خودشان حفظ و نگهداری می کنند.